Vücut sıcaklığı, alınan gıdaların metabolizması ve kasların çalışması sonucu oluşur. Metabolizma hızının artmasına bağlı olarak ısı üretimi artar; metabolizma hızının düşmesinde ise ısı üretimi düşer.
Vücutta ısı üretimini etkileyen faktörler;
1 - Yaş: Yeni doğanlarda ısı merkezi tam olarak gelişmemiştir. Bu nedenle vücut sıcaklığı iyi ayarlanamaz. Soğuk çevrede hipotermi (vücut sıcaklığının düşmesi), sıcak çevrede hipertermi (vücut sıcaklığının artması) görülür. Yaşlı ve çocukların vücut sıcaklığı erişkinlere oranla daha düşüktür.
2 - Cinsiyet: Hormonal faktörler nedeni ile kadınların vücut sıcaklığı erkeklere oranla daha değişkendir. Menstrual siklusta ovulasyon dönemine kadar vücut sıcaklığı normal seyrederken ovulasyon ile birlikte vücut sıcaklığı yükselir. Menstruasyon döneminde sıcaklık tekrar düşüşe geçer.
3 - Fiziksel aktivite: Kas çalışması sonucu metabolizma hızı yükselir ve vücut sıcaklığı artar. Kas çalışması aynı zamanda titremeyi artırır. Vücut sıcaklığı çok düşerse titreme ile düzenlenir.
4 - Günlük ısı döngüsü: Vücut sıcaklığı gün boyunca değişiklik gösterir; sabah düşüktür, gün boyunca yavaş yavaş yükselir, akşama doğru en yüksek seviyeye çıkar. Gün içindeki bu değişikliklerde beslenme, fiziksel aktivite ve dolayısıyla metabolizma etkilidir.
5 - Emosyonel durum: Fiziksel ve duygusal stres sonucu sempatik sinir sistemi uyarılır, epinefrin ve norepinefrin salgısı artar, metabolizma hızlanır ve vücut sıcaklığı artar.
6 - Çevre: Havanın soğuk ya da sıcak olması vücut sıcaklığını etkiler. Vücudun dayanabileceği çevre sıcaklığı değeri (özellikle en yüksek sıcaklık değeri) havanın nemli ya da kuru oluşu ile yakından ilişkilidir. %100 kuru havada vücudun birkaç saat için dayanabileceği en yüksek sıcaklık 60 °C’dir. %100 nemli bir havada dayanabileceği sıcaklık değeri ise 34,4 °C’dir. Ortam sıcaklığı bu değerlerin üzerine çıktığında, vücut sıcaklığı yükselmeye başlar. Ortam sıcaklığı çok düşük ise metabolizma yavaşlar, vücut sıcaklığı düşer.
7 - Hormonal faktörler: Tiroid hormonu ve büyüme hormonunun salgısı arttıkça vücut sıcaklığı artar. Bayanlarda, menstrual siklus beden sıcaklığında değişikliğe neden olur. Daha önce bahsedildiği üzere epinefrin ve norepinefrin vücut sıcaklığını yükseltir.
8 - İlaçlar: Ateş düşürücü ilaçlar vücut sıcaklığını düşürür.
Isı kaybının sebepleri
İnsan organizması, ısı ürettiği gibi iç sıcaklığı dengeleyebilmek için aynı şekilde ısı kaybeder. Vücuttan ısı kaybı aşağıdaki mekanizmalarla gerçekleşir;
1 - Radyasyon: Vücut dışarıya ısı ışınları yayar, böylece ısı kaybı gerçekleşir. Normal oda ısısında çıplak duran kişi beden sıcaklığının %60’ını kaybeder. Aynı şekilde kişinin çevresinde bulunan cisimlerden de (duvar, güneş, soba vb.) ısı ışınları yayılır. İnsan vücudu tarafından bu ısı ışınları alınır. Beden sıcaklığı, bu cisimler tarafından yayılan ısıdan fazla ise vücut ısı kaybeder. Bu sebeple vücut sıcaklığı fazla olan kişinin giysileri çıkartılırsa ısı kaybı artar ve yüksek ateşin düşmesi sağlanır. Aynı şekilde soğuk ortamlarda ince ve sık dokulu iki kat kıyafet giyilmesi, radyasyon yolu ile ısı kaybını önler.
2 - Kondüksiyon: Temas eden iki cisim arasında ısı aktarılmasıdır. Bu yolla ısı kaybı %3’tür. Oturduğumuz sandalye soğuk ise ısı aktarımı vücudumuzdan sandalyeye doğru olacaktır. Bu şekilde sandalye ile vücut arasında ısı eşitleninceye kadar ısı aktarımı devam eder. Sıcaklık, sıcak alandan soğuk alana doğru geçer. Vücut sıcaklığı yüksek ise ılık banyo yaptırılarak kondüksiyon yolu ile düşürülür.
3 - Konveksiyon: Sıcaklığın, deri yolu ile havaya aktarıldıktan sonra hava akımı yolu ile kaybedilmesidir. Sıcaklık önce kondüksiyon yolu ile havaya yayılır, sonra hava akımı ile uzaklaştırılır.
4 - Evaporasyon: Buharlaşma yolu ile olan ısı kaybıdır. Çevre sıcaklığı vücut sıcaklığından yüksek olduğu durumlarda vücut ısısı radyasyon ve kondüksiyon yoluyla kaybedilemez, tam tersine kazanılır. Bu şartlarda vücudun ısı kaybedebilmesi için tek yol, evaporasyon yolu ile ısı kaybıdır. Vücut terleyerek ısı kaybeder.
KAYNAK: Hemsire.Com
1 - Yaş: Yeni doğanlarda ısı merkezi tam olarak gelişmemiştir. Bu nedenle vücut sıcaklığı iyi ayarlanamaz. Soğuk çevrede hipotermi (vücut sıcaklığının düşmesi), sıcak çevrede hipertermi (vücut sıcaklığının artması) görülür. Yaşlı ve çocukların vücut sıcaklığı erişkinlere oranla daha düşüktür.
2 - Cinsiyet: Hormonal faktörler nedeni ile kadınların vücut sıcaklığı erkeklere oranla daha değişkendir. Menstrual siklusta ovulasyon dönemine kadar vücut sıcaklığı normal seyrederken ovulasyon ile birlikte vücut sıcaklığı yükselir. Menstruasyon döneminde sıcaklık tekrar düşüşe geçer.
3 - Fiziksel aktivite: Kas çalışması sonucu metabolizma hızı yükselir ve vücut sıcaklığı artar. Kas çalışması aynı zamanda titremeyi artırır. Vücut sıcaklığı çok düşerse titreme ile düzenlenir.
4 - Günlük ısı döngüsü: Vücut sıcaklığı gün boyunca değişiklik gösterir; sabah düşüktür, gün boyunca yavaş yavaş yükselir, akşama doğru en yüksek seviyeye çıkar. Gün içindeki bu değişikliklerde beslenme, fiziksel aktivite ve dolayısıyla metabolizma etkilidir.
5 - Emosyonel durum: Fiziksel ve duygusal stres sonucu sempatik sinir sistemi uyarılır, epinefrin ve norepinefrin salgısı artar, metabolizma hızlanır ve vücut sıcaklığı artar.
6 - Çevre: Havanın soğuk ya da sıcak olması vücut sıcaklığını etkiler. Vücudun dayanabileceği çevre sıcaklığı değeri (özellikle en yüksek sıcaklık değeri) havanın nemli ya da kuru oluşu ile yakından ilişkilidir. %100 kuru havada vücudun birkaç saat için dayanabileceği en yüksek sıcaklık 60 °C’dir. %100 nemli bir havada dayanabileceği sıcaklık değeri ise 34,4 °C’dir. Ortam sıcaklığı bu değerlerin üzerine çıktığında, vücut sıcaklığı yükselmeye başlar. Ortam sıcaklığı çok düşük ise metabolizma yavaşlar, vücut sıcaklığı düşer.
7 - Hormonal faktörler: Tiroid hormonu ve büyüme hormonunun salgısı arttıkça vücut sıcaklığı artar. Bayanlarda, menstrual siklus beden sıcaklığında değişikliğe neden olur. Daha önce bahsedildiği üzere epinefrin ve norepinefrin vücut sıcaklığını yükseltir.
8 - İlaçlar: Ateş düşürücü ilaçlar vücut sıcaklığını düşürür.
Isı kaybının sebepleri
İnsan organizması, ısı ürettiği gibi iç sıcaklığı dengeleyebilmek için aynı şekilde ısı kaybeder. Vücuttan ısı kaybı aşağıdaki mekanizmalarla gerçekleşir;
1 - Radyasyon: Vücut dışarıya ısı ışınları yayar, böylece ısı kaybı gerçekleşir. Normal oda ısısında çıplak duran kişi beden sıcaklığının %60’ını kaybeder. Aynı şekilde kişinin çevresinde bulunan cisimlerden de (duvar, güneş, soba vb.) ısı ışınları yayılır. İnsan vücudu tarafından bu ısı ışınları alınır. Beden sıcaklığı, bu cisimler tarafından yayılan ısıdan fazla ise vücut ısı kaybeder. Bu sebeple vücut sıcaklığı fazla olan kişinin giysileri çıkartılırsa ısı kaybı artar ve yüksek ateşin düşmesi sağlanır. Aynı şekilde soğuk ortamlarda ince ve sık dokulu iki kat kıyafet giyilmesi, radyasyon yolu ile ısı kaybını önler.
2 - Kondüksiyon: Temas eden iki cisim arasında ısı aktarılmasıdır. Bu yolla ısı kaybı %3’tür. Oturduğumuz sandalye soğuk ise ısı aktarımı vücudumuzdan sandalyeye doğru olacaktır. Bu şekilde sandalye ile vücut arasında ısı eşitleninceye kadar ısı aktarımı devam eder. Sıcaklık, sıcak alandan soğuk alana doğru geçer. Vücut sıcaklığı yüksek ise ılık banyo yaptırılarak kondüksiyon yolu ile düşürülür.
3 - Konveksiyon: Sıcaklığın, deri yolu ile havaya aktarıldıktan sonra hava akımı yolu ile kaybedilmesidir. Sıcaklık önce kondüksiyon yolu ile havaya yayılır, sonra hava akımı ile uzaklaştırılır.
4 - Evaporasyon: Buharlaşma yolu ile olan ısı kaybıdır. Çevre sıcaklığı vücut sıcaklığından yüksek olduğu durumlarda vücut ısısı radyasyon ve kondüksiyon yoluyla kaybedilemez, tam tersine kazanılır. Bu şartlarda vücudun ısı kaybedebilmesi için tek yol, evaporasyon yolu ile ısı kaybıdır. Vücut terleyerek ısı kaybeder.
KAYNAK: Hemsire.Com