Koma hakkında kısaca bilmeniz gerekenler
Komadaki bulunan hastalar harici (eksternal) uyaranlara tepki vermez.
Komadaki hastalarının uyku ve uyanma döngüsü yoktur.
Koma hali, zehirlenme ve sinir sistemi hastalıkları gibi nedenlerle olabilir.
Nedene bağlı olarak bitkisel yaşam hızla veya yavaş yavaş oluşabilir.
Bazı durumlarda inme komaya sebep olabilir.
Komadaki hastaların refleksleri yoktur.
Hastaya bir takım testler yapılır ve sıklıkla spinal ve MR taraması içerir.
Glasgow Koma Skalası komanın şiddetini değerlendirmeye yardımcı olur.
Beyinde şişme varsa, basıncı azaltmak için cerrahi müdahaleye başvurulabilir.
Koma nedir?
Komada bulunan bir hasta sürekli uyku halindedir, ağrıya, ışığa ve sese olağan bir tepki gösteremez. Komadaki kişi çevreye tepki gösteremez. Komadaki kişi gönüllü davranışlarda bulunmaz ve uyma-uyanma döngüsüne sahip değildir.
Komada, yaşamı ve beyin fonksiyonunu koruma amacıyla hızlı bir müdahale gerektiren tıbbi acil durum söz konusudur. Komaya sebep olan durumun ne olduğunu tespit etmek için bir dizi kan testi ve görüntü taramaları yapılır. Koma sebebinin belirlenmesi hangi tedavinin uygulanacağına yardımcı olur.
Koma; zehirlenme, MSS (merkezi sinir sistemi) hastalıkları, ciddi yaralanma ve hipoksi (oksijen yoksunluğu) gibi çeşitli sebeplerle meydana gelebilir.
Koma, bazı durumlarda iyileşme sürecinde olan hastanın ağrı durumunu korumak için kasıtlı olarak farmasötik maddelerlede meydana getirilebilir.
Komalar genellikle birkaç hafta sürer. Koma durumu uzun süre değişmezse, kalıcı koma hali yani bitkisel hayat söz konusu olur ve durum tekrar sınıflandırılır. Bir yıldan daha uzun süren bitkisel hayatta nadiren uyanma söz konusudur.
Komaya neden olan faktörler
Diyabet
Hipoksi (oksijen eksikliği)
Enfeksiyonlar (Özellikle ensefalit ve menenjit)
Stroke (inme)
Toksinler ve aşırı doz ilaçlar
Travmatik beyin hasarları
Beyin sapına bası
Supratentorial kitle
Ensefalopatiler
Beyin tümörü
Zehirlenmeler (ilaç veya alkol olabilir)
Nöbetler
Koma belirtileri nelerdir?
Komadaki hasta dışarıyla iletişim kuramadığı için yalnızca aşağıdaki belirtiler vardır:
Sürekli kapalı gözler
Refleks hareketleri dışında kolların tepki vermemesi
Refleks hareketler haricinde acı verici uyaranlara karşı tepkisizlik
Hastanın bilincinin kaybolmasına yol açan belirtiler ve semptomların şiddeti ve süresi değişiklik gösterebilir. Bu belirtiler altta yatan sebebe bağlıdır. Örneğin, düşük kan şekeri (hipoglisemi) veya hiperkapni (daha yüksek kan CO2 seviyeleri) kötüleşirse, ilk önce hafif ajitasyon olur. İlerleyen aşamalarda obtundasyon (tam zihinsel kapasiteden daha az), stupor (sersemlilik hali) ve sonunda bilinç kaybı meydana gelir.
Beyinde şiddetli bir yaralanma veya subaraknoid kanamada koma derhal gerçekleşir. Komaya kadar geçen süreçte neler olduğunu hangi tedavinin uygulanacağına yardımcı olur.
Kendiliğinden sergilenen eylemlerle bilinç düzeyini ölçmeye çalışılır. AVPU ölçeği;
- Uyarı
- Ses uyaranları
- Ağrılı uyaranlar
- Bilinçsiz şeklinde değerlendirilir
Glasgow koma ölçeği gibi daha detaylı ölçekler de komayı değerlendirmede kullanılır. Bilinç kaybı derin olan hastalar boğulma tehlikesi açısından değerlendirilir.
Koma teşhisi
Sağlık ekibi hastanın; arkadaşlarından, ailesinden, polisten ve tanıkların verdiği bilgilerden anamnez alabilir. Aşağıdaki sorular sorulmalıdır;
- Koma hızla mı yoksa kademeli mi gelişti?
- Hasta komada herhangi bir görme sorunu, baş dönmesi, baygınlık veya uyuşukluk yaşadı mı?
- Hastanın şeker hastalığı, herhangi bir nöbet ya da inme öyküsü var mı?
- Hasta hangi ilaçları alıyor?
a) Fiziksel testler: Hastanın refleksleri, ağrıya cevap verip vermemedeki becerisi ve gözbebeği büyüklüğü kontrol edilir. Hastanın tepki türü komanın sebebine göre değişmektedir.
b) Kan testleri: Aşağıdaki durumların varlığını tespit etmek için kan tahlili yapılabilir;
- Kan sayımı
- Karbonmonoksit zehirlenmesi
- Aşırı dozda ilaç
- Elektrolitler
- Glikoz
- Karaciğer fonksiyonu
c) Lomber ponksiyon (spinal tap): Komanın sebebinin enfeksiyon olup olmadığını belirleyebilir. Hekim hastanın omurilik kanalına bir iğne ekler, basıncı ölçer ve sıvı çıkarır.
d) Beynin görüntülü taraması: Herhangi bir beyin hasarı olup olmadığını tespit etmek için;
- BT (bilgisayarlı tomografi) taraması
- MR (manyetik rezonans görüntüleme) taraması
- EEG (elektroensefalografi)
yapılabilir.
GLASGOW KOMA SKALASI
Glaskow koma skalasıyla hastanın durumu derecelendirir. 3 kategoriden oluşmaktadır. Gözler, motor yanıt ve sözel cevaplar değerlendirmeye alınır. Maksimum 15, minimum 3 puan alınır.
Glasgow koma skalasında değerlendirme
- Derin koma: 3 ve 8 puan arası
- Orta derecede nörolojik hasar varlığı: 9 ve 12 puan arası
- Hafif derecede nörolojik hasar varlığı: 13 ve 15 puan arası
1 - Motor fonksiyon değerlendirmesi
- Hareketler simetrik mi?
- Ağrılı uyaranda çekme durumu nasıl?
- Güce karşı direnç gösterebiliyor mu?
- Ağrıyı lokalıze edebiliyor mu?
2 - Konuşma değerlendirmesi
- Afazi (Kişi hiçbir şekilde iletişim kuramaz)
- Global afazi (Kişi yazılan ve konuşulanları anlanmıyor)
- Dizartri
3 - Gözlerin değerlendirilmesi
- İzokori (pupiller eşit)
- Anizokori (pupiller eşit değil)
- Pint point pupil (pupil toplu iğne gibi)
- Akomodasyon (pupil uyumu)
- Ilıklı bir cisme baktığında pupiller küçülür.
- Yakın bir cisme baktığında pupiller küçülür.
- Uzakta olan bir cisme baktığında pupiller büyür.
- Karanlık ortamda pupiller büyür.
Koma tedavisi
Koma; ciddi ve acil bir sağlık sorunudur. Tedavide birinci öncelik; hastanın solunumu ve kan dolaşımının devamlılığını sağlayarak hastanın hayatta kalmasını sağlamaktır.
Tedavide temel belirleyici, böbrek yetmezliği, karaciğer hastalığı, diyabet, zehirlenme gibi komanın altta yatan sebebini gidererek tedavi etmektir. Beyinde şişme mevcutsa, baskıyı hafifletmek için acil cerrahi müdahale gerekebilir.
Komanın altında yatan sebep başarıyla tedavi edilebiliyorsa, hastanın koma sonunda kalıcı bir hasar olmadan uyandırılma ihtimali vardır. Koma sonucu beyin hasarı şiddetli ise, uzun süreli rahatsızlıklar ve sakatlıklar söz konusu olabilir veya hasta bitkisel hayata geçebilir.
KAYNAK: Hemsire.Com