Hastanın ameliyat öncesi hazırlığına preop. hasta hazırlığı denilmektedir. Preop. hasta hazırlığı; ameliyat girişimi, olayın nedenine, aciliyetine, risk derecesine, kapsamına ve yapıldığı beden bölgesine göre sınıflandırımaktadır.
Ameliyat öncesi dönem; cerrahinin planlanması ile başlayan ve anestezinin verilmesi ile son bulan döneme denilir. Bu dönemde hastanın farklı açılardan kapsamlı olarak değerlendirilmesi, cerrahi girişimin başarısı açısından son derece önemlidir. Ameliyat sonrası iyileşmeyi etkileyen başlıca faktörler;
- Yaşam biçimi
- Kültür ve inançlar
- Yaş
- Fizyolojik durum
- Psikolojik faktörler
Ameliyat öncesi dönem bakım ve hazırlığının amacı;
- Cerrahi tedaviyi olumsuz yönde etkileyebilecek risk faktörlerini erken saptamak, mümkünse durumu ameliyat öncesi düzeltmek
- Hastanın ameliyat sırası ve sonrası stresle baş edebilmesini kolaylaştırmak
- Hastanın ameliyat sonrası bakıma katılımını sağlayarak iyileşme sürecini hızlandırmak
- Olası komplikasyonları önlemek veya en aza indirmektir.
Cerrahi girişim öncesi hastanın, tüm sistemlerini içeren tam bir taramadan geçmesi, elde edilen sonuçların uzmanlar tarafından değerlendirilmesi gerekir.
Hastalar, tıbbi tanılarına ve sağlık durumlarına bağlı olarak ameliyattan bir gün önce servise kabul edilebileceği gibi ameliyattan haftalar önce de servise kabulü sağlanabilir. Planlanmış bir cerrahi girişim öncesi, hasta ve hekim ameliyat kararını almış ve zamanını belirlemiştir. Planlı cerrahi girişimlerde, hastanın kan vb. tetkikleri yapılmış ya da yapılmak üzere operasyon gününden önce servise yatırılmaktadır. Günübirlik cerrahi girişim uygulanacak hastaların laboratuvar testleri, hastaneye kabulden önce yapılarak ve değerlendirilmesi sağlanır.
Hastalar tarafından hastaneye yatış, fiziksel bir yetersizlik, hareket ve bağımsızlık kaybı ile ilişkilendirilebilir ya da yaşlı bireylerce yaşamın yitirilmesine doğru bir gidiş ev dışında bakım alanlarına terk edilme olarak düşünülebilir. Cerrahi hemşiresi, iyi bir dinleyici olmalı ve empati yapmalıdır. Hastanın endişe ve korkularını hafifletmeli, hastanın özsaygısını devam ettirmesineyardımcı olmalıdır.
İlgili içerik;
Ameliyathane hemşiresi
Stoma ve yara bakım hemşiresi
Ameliyat öncesi dönemde hemşirenin yapması gereken hazırlıklar;
- Ameliyat öncesi görüşme
- Hasta ve ailesinden temel bilgilerin toplanması ve değerlendirilmesi
- Tanı testlerinin yapılması vb. uygulamaları içerir.
- Bu dönemde, yaşam bulgularının ölçümü ve takibi yapılarak kayıt altına alınır.
- Hastanın anamnezi alınmalıdır. Anamnez formları, her kurumda farklı olmakla birlikte genel olarak;
- Daha önce geçirilmiş ameliyatlar
- Kullanılan ilaçlar
- Kronik hastalıklar
- Alerjiler
- Sağlık güvencesi
- Kan grubu
- Alışkanlıklar
- Soy geçmişi
- Acil durumda ulaşılabilecek kişiler vb. bilgileri içerir.
Preoperatif değerlendirmede, hasta ile karşılıklı güvene dayanan etkin bir iletişim kurulmalıdır.
Preoperatif değerlendirmede karşılaşılabilecek sorunlar
- Hastanın, farklı bir dilde konuşması halinde iletişim için çevirmen kullanılır.
- Hastanın cerrahi girişimin neden yapılacağını ve ne yapılacağını anlamaması durumunda hastanın soru sormasına izin verilir ve hasta tekrar bilgilendirilmelidir.
- Hastanın mental yetersizliğinin olması durumunda hasta yakınları ile iletişime geçilir ve hasta yakınlarından yasal izinler alınır.
- Hasta hamile ise kadın doğum uzmanına, cerraha ve anesteziste haber verilir.
- Hastanın aspirin vb. antikoagülan etkili ilaç kullanıyor olması hâlinde cerraha bilgi verilir.
- Hastanın öyküsünde daha önce geçirdiği ameliyatlarına yönelik, şiddetli bulantı, kusma, kanama gibi ciddi komplikasyonlar gelişmesi halinde anestezist haberdar edilmelidir.
- Hastada göğüs ağrısı olması durumunda anestezist ve ameliyathane hemşiresine haber verilmelidir.
- Hastada lateks alerjisi olması durumunda kapıya lateks içeren malzemelerin odaya getirilmemesi konusunda uyarı yazılır. Hasta odasında lateks içeren bütün malzemeler kaldırılır. Ameliyat ekibine hastanın lateks alerjisi olduğu hakkında bilgi verilir.
- İnsizyon bölgesine yakın kızarıklık, aşınma gibi durumlarda cerraha bilgi verilir.
- Laboratuvar testlerinin eksik olması ya da akciğer grafisi, EKG veya laboratuar testlerinde anormal bulgulara rastlanması durumunda; cerrah, anestezist ve anestezi hemşiresine bilgi verilir ve testlerin tamamlanması için düzenleme yapılmalıdır.
- Hastada üst solunum yolu enfeksiyonu ya da soğuk algınlığı belirtilerinin olması durumunda cerrah, anestezist ve anestezi hemşiresine bilgi verilmelidir.
Ameliyat öncesi hasta değerlendirmesi
Amaç, hastaya uygulanacak cerrahi girişimi ve iyileşmeyi etkileyebilecek risk faktörlerini belirleyerek cerrahi deneyim süresince hastanın güvenliğini ve rahatını sağlamak üzere verilerin toplanmasıdır.
Bu kapsamda;
- Cerrahi girişimle ilişkili risk oluşturabilecek faktörler tespit edilir.
- Hastanın planlanan girişimle başa çıkma stratejilerini güçlendirmek üzere psikolojik durumunu değerlendirilir.
- Cerrahi girişimden beklenen sonuçları etkileyebilecek sürekli kullanılan ilaçlar ve alternatif tedavinin kullanıp kullanmadığını belirlenir.
- Cerrahi girişimle ilgili gerekli bilginin cerrah tarafından verildiğini ve izin belgesinin (onam belgesi) imzalatılması gerekir.
1 - Hastaneye Yatma Hazırlığı
Doktor tarafından ameliyat kararı verilmesinden itibaren hasta ameliyat için kendini hazırlama sürecine başlar. Hekim hastaya;
- Hastalığının ne olduğunu
- Ameliyatın neden yapılması gerektiği
- Nasıl bir cerrahi girişim yapılacağı
- Hastanede ne kadar kalabileceği
- İş gücü kaybının ne kadar süreceği
- Ameliyatın hastaya olabilecek etkileri konularında bilgi vermelidir.
Hemşire, hasta ile iletişim kurmalı ve hastayı etkin dinlemeli ve sorularına ekip anlayışı içinde uygun cevap vermelidir. Gerektiğinde cerrahın hastaya yaptığı açıklamaya uygun, hastayı kuşkuya düşürmeyecek açıklamalar yapmalıdır.
Hasta, hastaneye yattığında gerekli malzemeler, araç gereçler ve hastane kuralları hakkında bilgilendirilir.
2 - Ameliyat İzni
Ameliyat olacak her hastadan, ameliyat küçük cerrahi girişim bile olsa kesinlikle imzalı ameliyat onamı alınmalıdır. Yazılı ameliyat izni hem hasta hem de sağlık ekibi için yasal güvencedir.
ONAM ALMANIN ÖNEMİ: Herhangi bir cerrahi işlem öncesinde hastalara kuruma özel olan bir onam formu imzalatılır. Böylece hasta, anlamadığı ya da istemediği herhangi bir cerrahi işlemin yapılmasından korunacağı gibi hastane ve sağlık bakım profesyonelleri de hasta ve ailesi tarafından yöneltilecek herhangi bir suçlamadan korunmuş olur.
Ameliyat izin formu hasta kayıtlarının önemli bir parçasıdır ve mutlaka hasta ile birlikte ameliyathaneye gönderilmelidir.
İzin imzalatmadan önce hastaya ameliyat hakkında yeterli açıklama yapılmalıdır, olası komplikasyonlar, gelişebilecek şekil bozuklukları da söylenmelidir. Bilinçsiz hastalar ve 18 yaşından küçükler için izin formu ebeveynlerine imzalatılmalıdır.
Hastanın kendisinden alınan bilgilendirilmiş onam;
- Hastanın bilinci / akli dengesi yerinde
- Verilen bilgiyi anladığını ifade ediyorsa
- Sakinleştirici ilaç almadığı zaman geçerlidir.
Yalnız hayat kurtarıcı ameliyatlar acil olduğu durumda izin almadan yapılabilir.
Hiçbir hasta ameliyat onay formunu imzalattırmak için zorlanmamalı ve acele ettirilmemelidir. Ameliyat olmak istememesi bir hastanın en doğal ve yasal hakkıdır. Ancak bu tip bilgiler belgelenmelidir.
3 - Ameliyat öncesi alınan bilgilendirilmiş izin formu
- Ameliyat türü ve amacını
- Ameliyatı yapan cerrahın adını
- Ameliyat risklerini (doku hasarı, biçimsizliği veya hatta ölümü)
- Ameliyatın başarı şansını
- Olası alternatif yöntemleri
- Hastanın izini reddetme veya sonra izni geri çekme hakkı olduğu bilgisini içermelidir.
4 - Psikolojik Hazırlık
Ameliyat, hasta için sadece fizyolojik bir stres kaynağı olmayıp aynı zamanda güçlü bir psikolojik strese sebep olmaktadır. Bu nedenle hastanın ameliyat öncesi psikolojik hazırlığı, fizyolojik hazırlığı kadar elzem bir konudur.
Hastalar ameliyatın kendileri için yararlı olduğunu kabul etseler de ameliyatın risklerinden korkar. Ameliyat öncesindeki anksiyete nedenlerinin en önemlilerinden birisi, bilinmeyen korkusudur.
Hastanın tüpler, drenler ve vasküler araçların olası kullanımına hazırlanması, hasta/ailenin anksiyete ve korkusunun yanı sıra olumsuz tepkilerinin azaltılmasına yardımcı olabilir. Kullanılacak araç gereç konusunda hasta ve aile bilgilendirilirken etkili bir iletişim kullanılmalı ve ayrıntıya inen açıklamalardan kaçınılmalıdır.
Ayrıca bu dönemde hastalar, ameliyat sonrası ağrı, kanser olma ihtimali, organ kaybı, ölüm tehlikesi, anestezi tehlikesi, işini kaybetme, sevdiği kişi ve aktivitelerden uzak kalma gibi korkular yaşayabilir.
Hemşire, hastanın korku ve endişelerini açıklamasına fırsat vermeli ve ameliyata ilişkin gerekli açıklamaları yaparak hastaya yeteri düzeyde destek olmalıdır. Hemşire, hastaya ameliyattan önce ne gibi hazırlıklardan geçeceğini anlatmalı ve hastanın ailesine bilgi verilmelidir.
Hasta ve ailesine yapılacak tüm muayene ve testlerin yapılma amacı açıklanmalıdır.
Ameliyat öncesi dönemde psikolojik hazırlık
- Anksiyeteyi gidermeye yönelik
- Ameliyatta az anestetik, ameliyat sonrasında az analjezik kullanılmasına önem verilmeli
- Ameliyat sonrasında yaşam bulgularının kısa sürede düzene girmesine dikkat edilmeli
- Strese tepki olarak salınacak olan kortikosteroid hormonlarının az salınması sağlanmalı
- Ameliyat sonrasında hızlı iyileşmeye ve erken taburcu olmaya yardımcı olur.
5 - Fizyolojik hazırlık
Ameliyat riskini en aza indirebilmek için hastanın genel sağlık durumu mümkün olan en iyi düzeye getirilmelidir. Ameliyat öncesinde hastanın sağlık durumu, iyi bir fizyolojik değerlendirmeyle belirlenebilir. Ameliyattan önce hastanın ruhsal olduğu kadar fiziki bakımdan da en iyi durumda olması gerekir.
Hasta; yaş, ağrı, sıvı-elektrolit dengesi, enfeksiyon yönünden değerlendirilmeli ve kardiyovasküler fonksiyon, pulmoner fonksiyon, renal fonksiyon, intestinal fonksiyon, karaciğer fonksiyon, endokrin fonksiyon, nörolojik fonksiyon, hematolojik fonksiyonlar muayeneden geçirilerek gerekli tetkikler yapılmalıdır.
İlgili içerik;
Ameliyat öncesi yapılan rutin tarama testleri
6 - Beslenme
Her ameliyat, hastayı strese sokar. Eğer ameliyat önceden belirlenmişse hastanın beslenme durumu dikkatli bir şekilde takip edilerek kontrol altına alınmalıdır. Ameliyat öncesi beslenmesi iyi olan hasta ameliyat stresiyle daha kolay baş edebilir. Hastanın ameliyattan önce beslenmesi ve besin depoları iyi düzeyde ise iyileşme süreci hızlı olacaktır. Hastanın beslenmesiyle ilişkin temel sorunlar; protein, demir ve vitaminden yetersiz olarak beslenmiş olmak ve şişmanlıktır.
Hastanın beslenmesinin desteklenmesi genellikle hastanın ihtiyacına göre ek protein, karbonhidrat, vitamin ve minerallerle zenginleştirilmesi ile sağlanır. Ameliyat öncesinde ve sonrasında, hasta yeterli ve dengeli beslenmelidir.
- Proteinler: Yaraların iyileşmesi, dokuların yenilenmesi ve kan yapımı için gereklidir.
- Karbonhidratlar: Glikojene çevrilerek depolanır ve ameliyat sonrası hastanın enerji ihtiyacının fazla olduğu ve iştahının kapalı olduğu durumlarda gereksinimlerini karşılamak için yararlı olacaktır.
- B grubu vitaminler: Hızlanan metabolik faaliyetler için.
- A, C vitaminleri ve çinko: Yara iyileşmesine fayda sağlar.
- D vitamini: Kalsiyumun emilimini sağlar.
- K vitamini: Kanın pıhtılaşabilmesi için gereklidir.
- Demir: Kan yapımı
- Kalsiyum ile fosfor: Kemiklerin sağlığı için gereklidir.
- Diğer mineraller: Vücuttaki, sıvı, asit-baz ve elektrolit dengesi için gereklidir.
Obez hastalarda ameliyat acil değilse ameliyat öncesi dönemde kilo vermeleri sağlanmalıdır. Fazla kilolu kişilerde ameliyat öncesi kilo verilmesini sağlamak, ameliyat risklerini azaltabilmek ve hastanın beslenme durumunu kontrol altında tutmak için önemlidir. (İlgili içerik: Obezite nedir? nasıl mücadele edilir?)
Obez hastalarda yağ dokunun fazla olması, teknik açıdan güçlük oluşturur ve ameliyat yarası normalden daha geniş olur. Bu nedenle inzisyonel herni, yara açılması ve enfeksiyon riski yüksektir. Aşırı kilo nedeniyle hastaların bakımı ve yatak içinde hareket etmelerinde zorluklar vardır. Obez hastalarda karında gaz (abdominal distansiyon), flebit, kalp damar, endokrin, karaciğer ve safra hastalıkları daha fazla meydana gelir.
7 - Eğitim ve Egzersizler
Ameliyat öncesi dönemde bakımı planlama hasta ve bakım veren bireyi kapsamalıdır. Hasta ameliyattan birkaç gün önce hastaneye kabul edildiği zaman, bakım ve eğitim planı geliştirilebilir. Hasta ameliyat günü kabul edildi ise, bakım ve eğitim planı ayaktan tedavi edilen hasta esasına göre yapılır.
Ameliyat öncesi eğitim için en uygun zaman, ameliyattan önceki gün öğleden sonra ya da ameliyat gecesidir. Cerrahi hastası için taburculuk planı, hastaneye kabul sırasında veya öncesinde başlamalıdır. Hastanın taburculuk gereksinimlerini erken planlama, iyileşmenin ve uyumun hızlandırılması açısından özellikle önemlidir.
Ameliyat öncesi dönemde eğitimin temel ilkeleri;
- Hastayı bilgilendirme
- Anksiyeteyi azaltmak için psikososyal destek sağlamak
- Cerrahi hastası (perioperatif hasta) ve hastaya bakım verenin rolleri ve beceri öğretimidir. Kas gruplarının kasılıp gevşeyerek gerçekleştirdikleri aktif çalışmalar egzersiz denir. Farklı egzersiz tipleri vardır.
7 / a - Hastayı Bilgilendirme
Hastaya neyin ne zaman yapılacağı ve beklenen duruma ya da rahatsızlıklar yönünde bilgilendirme yapılmalıdır. Hastanın gereksinimleri / istekleri dikkatlice dinlenir, hastanın merak ettikleri açıklanmalı, korkularını belirlemek için hastanın sözlü ya da sözlü olmayan tepkileri değerlendirilerek kontrol altına alınır.
Hastaya aşağıdaki konular hakkında bilgi verilmelidir.
- Ameliyat öncesi işlemler hakkında bilgilendirme;
- Cerrahi kliniğin yeri
- Ameliyat için bekleme alanının yeri o Yoğun bakımın yeri
- Ameliyat sonrası ünite ve bekleme alanının yeri
- Ameliyat ile ilgili anatomik ve fizyolojik değişiklikler
- Yara yeri
- Ameliyat öncesi yapılan rutin işlemlerin tanımlanması veya açıklanması (tanı için gereken işlemler);
- EKG
- Ameliyat öncesi laboratuvar testleri
- Beslenme ve açlık durumu
- Bağırsak hazırlığı
- İdrar yapma
- Cilt hazırlığı
- Ameliyat öncesi sedasyon (anestezi)
- Takma dişler ve protezlerin çıkarılması
- Ameliyathane hakkında bilgilendirme
- Ameliyat sonrası rutin işlemlerin tanımlanması;
- Ameliyat sonrası drenler
- Sıvılar
- İlaçlar
- Pansumanlar
- Diyet ve beslenme
- Ameliyat sonrası hemşirelik değerlendirmeleri
- Taburculuk eğitimi
- Ameliyat öncesi eğitimde duyularla ilişkili bilgiler;
- Ameliyat öncesi ameliyathane ve yoğun bakım ünitesinde görecekleri ve hissedecekleri konusunda bilgi
- Lokal veya genel anestezi uygulaması esnasında hissedecekleri
- Ameliyat öncesi verilen ilaçların oluşturduğu hisler
- Genel anestezi girişiminde kullanılan ilaçların tadı ve kokusu
- Ameliyat sonrası ağrı
- Ameliyat masasından sedyeye nakilde hissedilecekler
- Ameliyat sonrası bazı işlemlere bağlı hissedecekleri (örneğin entübasyona bağlı boğaz ağrısı)
- Zamanla ilgili bilgiler;
- Ameliyatın tarih ve saati
- Hastanın kliniğe gelme zamanı
- Ameliyat öncesi bekleme zamanı
- Ameliyatın süresi
- Ameliyat sonrası yoğun bakım ünitesinde kalma süresi
- Hastanede kalma süresi
- Beslenme hakkında bilgi (en son yemek yeme zamanı)
- Dren, alçı, pansuman vb. malzemelerin ne zaman çıkarılacağı
- Ailenin ziyaret edebileceği zamanlar
Ameliyat öncesinde yapılan eğitimin başarısı, ameliyat sonrasında hastanın kendi bakımına aktif olarak katılmasıyla ve sorun gelişmeksizin kısa sürede iyileşmesiyle değerlendirilebilir.
Açıklamalar ameliyattan birkaç gün önce yapılırsa hasta unutabilir ya da ameliyattan hemen önce yapılırsa endişeli olduğu için dinleyemeyebilir. Bu nedenle, egzersizlerin anlatılması için en uygun zaman ameliyattan önceki günün öğleden sonrası ya da gecesidir.
7 / b. Derin Solunum - Öksürme - Yatak İçinde Dönme Egzersizlerini Öğretmek
Bu egzersizler akciğerlerin genişlemesini sağlamak ve kanın oksijenlenme kapasitesini artırmak için yapılır. Derin solunum ve öksürme egzersizleri hastanın iyileşme hızını arttıracak ve solunum komplikasyonlarını azaltacaktır. Ameliyat sonrası pnömoni ve atelektazi gelişiminin önlenmesine ve akciğerlerdeki kollabe alveollerin genişlemesine yardımcı olur.
- Derin solunum egzersizleri
- Öksürme egzersizleri
- Yatak içi dönme egzersizleri (bacak ve ayak egzersizleri)
8 - Antiembolizm Çorabının ve Kompresyon Çorabının Giydirilmesi
Tüm cerrahi hastalar, venöz tromboemboli açısından risk taşır. Hasta, ameliyat masasında uzun süre hareketsiz pozisyonda kaldığı için derin ven trombozu gelişmesi açısından risk altındadır. Bu risk, uzun süren büyük cerrahi girişimlerde, kanser ameliyatları ve ortopedik girişimlerde daha da artmaktadır. Profilaktik olarak açık kalp ameliyatları gibi büyük cerrahi girişimlerde alt ekstremitelerin çorap veya bandajlarla kompresyonu veya ameliyattan iki saat önce başlanarak cilt altı düşük doz anfraksiyone heparin (AFH) uygulaması yapılmaktadır. Son zamanlarda AFH yerine, aynı etkinliğe sahip, kolay uygulanabilen, daha ekonomik ve yarada hematom vb. komplikasyon oranları daha düşük olma avantajları nedeniyle, düşük molekül ağırlıklı heparinler tercih edilmelidir.
Varis çorabı giydirildiğinde postoperatif dönemde 8-10 saat süresince bir saat çıkarılarak ayaklar dinlendirilmelidir ve deri gözlemi yapılmalıdır.
KAYNAK: Hemsire.Com