Mezenterik atardamarlar aortadan ayrılarak bağırsakların beslenmesini sağlar. Mezenter arterlerde tıkanıklık olduğu zaman bağırsaklarda kanlanma olmaz ve bağırsaklar beslenemez. Dokunun kanlanamayarak ölmesine iskemi denir. Bu durum yaşlı kişilerde sık görülür. Mezenter arter hastalığında tıkanıklığın genellikle sebebi ateroskleroz yani damar sertliğidir.
Bağırsak Damarlarının Tıkanıklığı (Mezenterik İskemi) dair ilgilendiğiniz içeriğin üzerine tıklayabilirsiniz.
Barsak damarlarının tıkanıklığı (mezenterik iskemi) nedir?
Mezenterik iskemi belirtileri
Mezenterik iskemi nedenleri
Mezenterik iskemide tanı nasıl konulur?
Mezenterik iskemi tedavisi
Mezenterik iskemi hemşirelik tanıları
Mezenterik iskemi hemşirelik bakım planı
Barsak damarlarının tıkanıklığı (mezenterik iskemi) nedir?
Mezenterik atardamarlar aortadan ayrılarak ince ve kalın barsakların beslenmesini sağlar. Mezenterik atardamarlar tıkanıklık oluştuğu taktirde bağırsak yeterince kanlanamaz bu duruma mezenterik iskemi denir.
Mezenter: Bağırsak damarları anlamına gelir.
İskemi: Yeterli düzeyde kanlanamama demektir.
Barsak atardamarlarının tıkanıklığıyla ortaya çıkan mezenterik iskemi genellikle;
- Yaşlı
- Sigara içen
- Kolesterolü yüksek olan kişilerde görülür.
Mezenterik iskemi genellikle birden fazla mezenterik atardamarın tıkanıklığı sonucunda ortaya çıkar. Damarda tıkanıklık oluşturan sebep genellikle damar sertliğidir. Bağırsaklar kansızlığa duyarlıdır özellikle ince barsaklar kansızlığa çok duyarlıdır.
Bağırsaklara yeteri düzeyde kanlanma olmadığında karın ağrısı oluşur. Karın ağrısı ilk olara yemeklerden sonra ortaya çıkar ve birkaç saat sürer. Zamanla çok daha sık ve şiddetli olmaya başlar. Zamanında tedavi edilmeyen bağırsa yeterli düzeyde bezlenemez ve barsaklarda gangren gelişir. Bu durum genellikle ölümle son bulur.
Bağırsak atardamarlarının tıkanıklığı neticesinde gelişen mezenterik iskemi akut veya kronik olabilir.
Akut mezenterik iskemi: Ani olarak başlar ve bağırsak kan akımının ani bir şekilde düşmesi bağırsakları hızla gangrene çevirir Acil bir durumdur zamanında tedavi edilmez ise bağırsakların yaşamaya olanak sağlamayacak ölçüde çıkartılamasına ve böylelikle ölüme sebep olabilir.
Kronik mezenterik iskemi: Akut mezenterik iskemide görülen şikayetler aylar yada yıllarca devam eder. Kronik olan bu durum günün birinde aniden akut hale dönebilir.
Mezenterik iskemi belirtileri
Bağırsak atardamarlarının uzun süredir tıkanıklığı sonucu kronik mezenterik iskemi varsa;
- Hastalarda yemek yedikten 20-60 dakika sonra şiddetli karın ağrısı olur.
- Ağrı genellikle karının orta ve üst bölümlerinde görülür.
- Ağrı şiddetli bir şekilde 60 ila 90 dakika arası sürer ve kendiliğinden kaybolur.
- Ağrı bir sonraki öğünde tekrar başlar.
- Bu durum her yemekten sonra ağrı oluşturur ve kaybolur.
Bu durumdan dolayı hastalar aç olduklarında dahi çok az yemek yerler yada hiç yemezler. Bu da kilo kaybına sebep olur. Aylarca bu durum devam eder. Bazen hastanın şikayetleri daha karmaşık olur ve diğer hastalıklarla karıştırılabilir. Yukarda belirtilen şikayetlere ishal, bulantı, kusma, geğirme ve kabızlıkta eşlik edebilir.
Bağırsak atar damarları aniden tıkandıysa yani akut mezenterik iskemi varsa hastalar;
- Ani başlayan ve şiddetli karın ağrısından şikayet eder
- Şiddetli ağrının yanında bulantı, kusma, kanlı ishal görülebilir. (Acil servise vakit kaybetmeden başvurulmalıdır.)
Mezenterik iskemi nedenleri
Bağırsak damarlarında daralma ve tıkanmaya en sık sebep olan durum ateroskleroz yani damar sertleşmesidir. Ateroskleroz, damarda daralma sonucunda kan akımının yavaşlamasına ve bağırsaklara daha az kanlanmasına sebep olur. Ateroskleroz ilerledikçe damarlar daha da daralır ve tıkanır. Kan akımı gittikçe daha da azalır.
Kronik olarak bağırsak damarlarında darlık olan kişiler günün birinde damarlarının tamamen tıkanması ile akut bağırsak damar tıkanıklığı gelişir. Aterosklerozlu hastaların geneli;
- Yaşlı
- Sigara içen
- Kan basıncı yüksek
- Kolesterol düzeyi yüksek kişilerdir.
Bazende kalp kaynaklı emboli adı verilen bir pıhtı parçası bağırsak atardamarlarını tıkayabilir. Bu durumda bağırsaklardaki kan akımı ani olarak azalır ve akut mezenterik iskemi meydana gelir. Emboli atan hastalar genelde kalbi düzensiz atmaktadır veya bir süre önce kalp krizi geçirmişlerdir.
Mezenterik iskemi bazı özel durumlarda da oluşabilir. Bu durumlar;
- Düşük kan basıncı
- Kalp yetmezliği
- Aorta diseksiyonu (ortanın tabakaları arasında yırtık)
- Barsak toplardamarlarının tıkanması
- Pıhtılaşma bozuklukları
Mezenterik iskemide tanı nasıl konulur?
Hekim hastanın akut veya kronik mezenter iskemi şikayetlerini belirttiğini düşünürse, kesin tanı için bağırsak damarlarını görüntülenmesi ve bazı kan testleri gerekebilir. Bağırsak damarlarını görüntülemek için yapılan testler;
Anjiografi: Mezenterik atardamarlar hastalıklarının tanısında en güvenilir tanı yöntemi anjiografidir. Artıları ve eksileri;
- Tıkanıklıkların yerinin tam olarak belirlenebilir.
- Sebebinin ayırda edilebilmesi
- Tedavinin planlaması için kullanılır.
- Böbrek yetmezliğini daha da artırma riski vardır.
Doppler ultrason (Dupleks, Renkli Doppler ultrason): Ultrasonik ses dalgaları dokuya gönderilir ve yansıyan dalgaların analizine göre dokuların kan akımı değerlendirilir. Bu yöntemle damar içindeki darlık ve tıkanıklık olup olmadığı belirlenebilir. Özellikle kronik mezenter iskemisini değerlendirmek için istenecek ilk tetkikdir.
Kan testleri: Akut bağırsak iskemisi durumunda kanda beyaz küre (akyuvar) miktarı artar ve bazı enzimlerin vüduttaki düzeyi yükselir.
Bilgisayarlı tomografi ve anjiografi (BTA): Karının iç bölgesinden kesitsel görüntüler alınarak değerlendirilir. Bu yöntemle bağırsakların durumu, damarların içinde pıhtı varlığı olup olmadığı tespit edilir. Alınan kesitsel görüntüler bilgisayarlı ortamda değerlendirilerilir ve damarların üçboyutlu görüntülenmesi sağlanabilir.
Manyetik rezonans anjiografi (MRA): MRA kan damarlarının üç boyutlu şekilde görüntülenmesini sağlar. Üç boyutlu damar görüntüsü vücudun binlerce kesitsel görüntüsünün bilgisayar ortamında birleştirilmesi ile elde edilir.
Mezenterik iskemi tedavisi
Akut mezenterik iskemi tedavisinin amacı tıkalı damarın açılarak kansız kalmış olan bağırsakların yeterince kanlanmasını tekrar sağlamaktır. Tedavi bağırsak tıkanıklığının akut yada kronik olmasına göre planlanır.
Bağırsaklarda kalıcı ve geri dönümsüz hasar oluşmadan bağırsakların tekrar kanlandırılması ilk amaçtır. Kronik mezenterik iskemide (Bağırsak damarlarının kısmen tıkalı olduğu fakat bağırsakların canlılığını devam ettiği durumda) cerrahi müdahale yapılmadan kateterlerle yapılabilecek tedavi yöntemleri vardır.
Tedavinin şeklini etkileyen faktörler;
- Hastanın durumu
- Hastalığa eşlik eden diğer hastalıklar
- Tıkanıklığın yeri ve derecesi
Mezenterik iskemide cerrahi tedavinin amacı ameliyat ile damarda daralma ve tıkanıklık oluşturan aterosklerotik lezyonun çıkartılmasıdır. Bu işlem açık olan damar ile tıkanıklığın ilerisindeki damarın henüz açık olan bölümü arasına bir başka damar yerleştirilmesidir. Bu işleme bypass denilmektedir. Bypass ameliyatında kullanılacak damar kasıktan çıkarılır yada yapay damar kullanılır.
Anjioplasti (stent takma): Dar yada tıkalı olan damarın içerisinde balon şişirilerek darlığın genişletilmesi veya metal bir borunun dar olan yere yerleştirilmesi işlemidir. Hastaların bir kısmı bu girişimi için uygundur. Akut mezenterik iskemide bağırsak damarları tıkalıdır ve acilen girişim yapılmadığı taktirde bağırsaklar canlılığını yitirir. Acil olarak tedaviye geçilmelidir.
Tıkanıklık oluşturan pıhtı trombolitik tedavisi ile eritilmediği durumlarda bypass ameliyatı ile kanlanması azalmış olan bağırsaklara tekrar kan akımı sağlanabilir. Bazı durumlarda bağırsaklar ileri derecede hasar görmüş olabilir ve damar ameliyatlarına ek olarak hasarlı bölümlerin çıkartılması da gereklidir.
Çoğu durumda yapılan damar ameliyatı takiben bağırsak canlılığını kontrol etmek için bir yada iki gün sonra tekrar ameliyat yapılır.
Genel olarak acil şartlarda yapılan ameliyatlarda ölüm riski yüksektir. Bağırsaklar kansızlığa çok duyarlı organlardır ve tüm girişimlerde risk yüksektir.
Mezenterik iskemi hemşirelik tanıları
(Hemşirelik girişimlerine ulaşmak için aşağıdaki tanılara tıklayabilirsiniz.)
- Etkisiz doku perfüzyonu
- Gastrointestinal motilitede fonksiyon bozukluğu
- Gastrointestinal motilitede fonksiyon bozukluğu riski
- Travma riski
- Bulantı
- Akut ağrı
- Kostipasyon
- Diyare
Mezenterik iskemi hemşirelik bakım planı
- Hasta bulantı ve kusma açısında takip edilir.
- Kusma durumunda kaybedilen sıvı ve elektrolitler yerine takviye edilir.
- Hastanın ağrı durumu sorgulanarak skorlanır. İhtiyaç halinde farmakolojik yöntemlere (hekim istemiyle) başvurulur.
- Hastanın günlük gaz çıkarımı olup olmadığı sorgulanır. Gaz çıkışımı bağırsak hareketlerini gösterir. Hastanın gaz çıkışı uzun süredir olmuyorsa hekime bilgi verilir. (Bağırsaklar beslenemeyip nekroze olmuş olabilir.)
- Hasta defekasyonunu gerçekleştirdiğinde gaitada
- kan görüp görmediği sorgulanır.
- Hastanın konstipe olmaması sağlanır.
- Cerrahi bir işlem uygulanacaksa hasta preop dönemde ameliyata hazırlanır.
İlgili içerik: Preoperatif hemşirelik bakımının önemi - Ameliyattan sonra hemşirelik bakımı verilir.
İlgili içerik: Ameliyat sonrası (postoperatif) hemşirelik bakımı - Hastanın vital bulgu takibi yapılır. Ağrı durumu sorgulanır.
- Ameliyat sonrasında defekasyon durumu sorgulanır.
- Ameliyattan sonra konstipe olup olmadığı ve kanlı olup olmadığı sorgulanır.
- Hastanın ameliyat sonrasında gaz çıkarması önemlidir.
İlgili içerikler;
Hemşirelik tanı listesi ve bakım planları
Cerrahi hastalıkları ve hemşirelik bakım planları
Hemşirelik bakım planı nasıl hazırlanır?
KAYNAK: Hemsire.Com