Sağlığın Geliştirilmesi Teori ve Modelleri şu şekilde sıralanabilir:
- İyilik Modeli
- Özbakım Modeli
- Pender’in Sağlığı Geliştirme Modeli
- Sağlık İnanç Modeli
- Nedenli Davranış Teorisi
- Değişim Teorisi ya da Kuramlar üstü Model
- Önlem Uyarlama Süreç Modeli
- Sağlığı Kontrol Etmeye Odaklanma
- Korunma Güdüsü Teorisi
- Sosyal Bilişsel Teori / Sosyal Öğrenme Teorisi
İyilik Modeli (Travis)
Model bireyin, ailenin veya toplumun sağlık potansiyelini en üst düzeye getirmeye odaklanır.
Modele göre yoksulluk, sosyal sınıf ve yaşam tarzı hastalıkların oluşmasında, morbidite ve mortalitede en büyük risk faktörüdür.
Özbakım Modeli
Bireyin, sağlığını geliştirme, hastalıkları önleme, erken belirtileri tanıma ve hastalıklarla Baş Etme girişimlerinde kendi kendine yardım etme ya da yardım alma becerilerini içerir.
Sağlığın Bozulduğu Durumlarda Özbakım Gereksinimleri
Patolojik durumların etkilerinin farkında olma ve girişimde bulunma
Uygun tıbbi yardım arama
Tıbbi önerileri yerine getirme
Tıbbi girişimlerin olumsuzluklarını fark etme ve girişimde bulunma
Pender’in Sağlığı Geliştirme Modeli
Sağlıklı yaşam tarzının iki tamamlayıcısı olduğunu söyler:
- Sağlığı Koruyucu Davranışlar
- Sağlığı Geliştirmeye Yönelik İstemli Faaliyetler
Sağlığı Koruyucu Davranışlar
Yeterli uyku uyuma
Düzenli yemek yeme ve uygun beden ağırlığını sürdürme
Egzersiz yapma ve boş zaman etkinliklerine katılma
Alkol, sigara ve uyuşturucudan uzak durma
Stresi fark etme ve kontrol edebilme
Sağlıklı cinsel davranış
Kaza ve yaralanmalardan korunma
Bilişsel Algılama Faktörleri
Sağlığı geliştirici davranışları kazanma ve sürdürmede doğrudan etkisi olan bu faktörler motivasyonel mekanizmalardır.
1. Sağlığın önemi,
2. Sağlık kontrolünü algılama,
3. Öz yeterliliği algılama,
4. Sağlığın bireysel tanımı,
5. Sağlık durumunu algılama,
6. Sağlığı geliştirici davranışların yararını algılama,
7. Sağlığı geliştirici davranışları engelleyen faktörleri algılamadır.
Halk Sağlığı Hemşiresinin Sağlığı Geliştirmedeki Sorumlulukları
- Sağlıklı yaşam tarzına yönelik davranışlar konusunda model olma
- Sağlık bakımına kişilerin ve ailenin katılımını kolaylaştırma
- Zindeliği arttırma, beslenmeyi geliştirme, stresi kontrol etme ve ilişkileri geliştirmeye yönelik özbakım stratejileri öğretme
- Sağlık hizmetinin etkin bir tüketicisi olmayı öğretme
- Sağlığı geliştirmeye yönelik seçenekler ve seçmelerine yardım etme
- Etkili sorun çözme ve karar verme becerilerini geliştirmeye rehberlik etme
- Sağlığı geliştirici davranışları fark etme ve pekiştirme
- Toplumda sağlıklı bir çevre geliştirmeye yönelik değişimleri teşvik etme ve savunma
Yaş Dönem Özelliklerine Göre Sağlığı Geliştirici Uygulamalar
0-1 Yaş Aralığı
1. Yaşama sağlıklı başlamalı
2. Anne sütü almalı ve ek gıdalara zamanında başlanmalı
3. Bağışıklama sağlanmalı
4. Büyüme ve gelişme değerlendirilmeli
5. Motor-bilişsel aktiviteleri değerlendirilmeli
6. Güven duygusu geliştirilmeli
7. Giyimine önem verilmeli
8. Oda hijyenine özen gösterilmeli
9. Egzersiz yapması sağlanmalı
10. Oyun gereksinimi sağlanmalı
11. Kazalara karşı korunmalı
Okul Öncesi Dönem
1. Yeterli ve dengeli beslenmesi sağlanmalı
3. Bağışıklama sağlanmalı
4. Büyüme ve gelişme değerlendirilmeli
5. Motor-bilişsel aktiviteleri değerlendirilmeli
6. Güven duygusu geliştirilmeli
7. Giyimine önem verilmeli
8. Oda hijyenine özen gösterilmeli
9. Egzersiz yapması sağlanmalı
10. Oyun gereksinimi sağlanmalı
11. Kazalara karşı korunmalı
12. Sosyalleşmesi için imkan verilmeli
13. Bağımsız fonksiyonlarını arttırması için cesaretlendirilmeli
Okul Dönemi
1.Okula kabul muayenesi yapılmalı
2.Periyodik fizik muayeneler yapılmalı
3.Taramalar yapılmalı (görme, işitme, diş sağlığı, büyüme-gelişme)
4.Bulaşıcı hastalıklara karşı korunmalı
5.İlk yardım olanakları hazır bulundurulmalı
6.Ruh sağlığına yönelik çalışmalar yapılmalı
7.Beden eğitimi çalışmaları yapılmalı
8.Herhangi bir hastalı olan varsa takipleri yapılmalı ve aile ve okul personeline eğitim verilmeli
Yetişkinlik Dönemi
1. Beslenme eğitimi verilerek bireyin yeterli ve dengeli beslenmesi sağlanmalı
2. Hijyen eğitimi verilerek bireyin kişisel bakım gereksinimlerini karşılaması ve bulaşıcı hastalıklardan korunması sağlanmalı
3. Egzersiz programları yapılmalı ve uygulaması sağlanmalı
4. Uyku düzenlemesi yapılmalı
5. Çalışma ve iş sağlığı ile ilgili düzenlemeler yapılmalı
6. Eğlence ve boş zamanları düzenlenmeli
7. Sosyal ilişkiler iyileştirilmeli
8. Çevre ve yasal düzenlemelere bireysel olarak katkıda bulunmaları sağlanmalı
9. Bu dönemde görülebilecek kronik hastalıklar hakkında bilgi verilmeli ve gerekli taramalar yapılmalı
10. Aile yaşantısı ile ilgili konularda eğitim verilmeli
Yaşlılık Dönemi
1. Yeterli ve dengeli beslenilmeli
2. Aşılama yapılmalı
3. Uyku düzenlemesi yapılmalı
4. Egzersiz programları yapılmalı
5. Diyetine, ilaçlarına, hastalığına uyum sağlaması için desteklenmeli
6. Günlük yaşamın içine aktif katılmaları sağlanmalı
7. Hijyene önem verilmeli
8. Kazalardan korunmalı
9. Uygun bir şekilde giyinilmeli
10. Sağlık bakım kuruluşları geliştirilmeli
11. Yaşlıların yaşam koşullarını iyileştirmek için toplumsal düzenlemeler yapılmalı (uygun konut, ürün dizaynı,yerleşim alanları ve yerleşim planlaması)