HEMŞİRELİKTE EĞİTİM VE MESLEKİ UYGULAMALARI ETKİLEYEN TEMEL KAVRAMLAR
Kavramlar algılama, yargılama yolu ile gerçekleşir.
Duyular aracılığı ile olgular, imajlar ve objeler algılanır
Yargılanıp zihnimizde soyut bir hale getirilir.
İmaj içeren bu soyut düşünceye kavram denir.
Kavramların Özellikleri
KAVRAMLAR
-Bireyler, gruplar ve çeşitli durumlarla ilişkilidir.
-Meslek üyelerinin birbiriyle iletişimini sağlar.
-Kuramların yapı taşıdır.
-Zaman ve mekan içinde değişebilirler.
Kavram Çeşitleri
• Soyut kavram: Sevgi,Aşk vb.
• Somut kavram: Vücut sıcaklığı,kadınvb.
• Enumeratif kavram: Sayı ile ifade edilen kavramlardır. Örn: Yaş vb.
• Assosiatif kavram: Olgularda yalnızca bazı durumlarda var olan kavramlardır. Örn: Hastalık esnasında oluşan anksiyete ve stres.
• İlişkili Kavram: Bir ya da daha fazla enumeratif ve ya assosiatif kavramın ya da her ikisinin karışımı olan,bir olgunun özelliklerini içeren kavramlardır. Örn: Yaşlılık. Çünkü yaşlılık yaş ve uzun ömür kavramları olmadan açıklanamaz.
• Summatif Kapsamlı Kavram: Karmaşık olguların ve olayların oluşturduğu bütünü içeren ve tüm dünyayı ilgilendiren kavramlardır. Örn: Sağlık disiplinlerini ilgilendiren insan, sağlık, hastalık ve toplum kavramları vb.
TEMEL KAVRAMLAR
• İnsan
• Sağlık-Hastalık
• Toplum-Çevre
• Hemşirelik
İnsan (homosapiens ) Kavramı
• Bio
• Psiko
• Sosyo
• Kültürel bir varlıktır.
İNSANIN ÖZELLİKLERİ
- Psikolojisi Kişiliği
- Mood ve motivasyonu
- Duygulanımı
- İstek ve isteksizliği
- Duygusal durumlara tepkileri (kızgınlık, öfke, heyecan, korku, anksiyete, sevinç, mutluluk),
- Bilgi edinmedeki gayretleri
- Kişiye ait özellikleri (kendini algılayışı, iletişim becerileri, azimlilik, güvenilirlik, titizlik, kendini değerli / değersiz hissetme)
- Zihinsel anlama ve kavrama yeteneği vardır.
TEMEL İNSAN İHTİYAÇLARI
• Her insan yaşamını sürdürmek için nefes almak, beslenmek ve boşaltım ihtiyacını karşılamak zorundadır. Bu ihtiyaçlar evrenseldir fakat sorunların giderilmesi bireyden bireye farklılık gösterir.
MASLOWUN TEMEL İNSAN GEREKSİNİMLERİ PİRAMİDİ
• Fizyolojik gereksinimler : Hava,su, boşaltım,uyku.
• Sosyal gereksinimler: Sevgi,kabul edilme, ait olma,kendini gerçekleştirme, estetik gereksinimler.
• Duygusal gereksinimler: Korku, anksiyete,sevinç,mutluluk, yalnızlık.
• Entelektüel gereksinimler: Öğrenme, problem çözme, akıl yürütme.
İNSAN VE HOMEOSTAZİS
• İnsan hayatını tehdit eden durumlara karşı koyma, kendini dengede tutma yeteneği.
İNSAN VE STRES
Stres insanın iç ve dış dengesini bozan, tehdit eden durumdur. Strese neden olan faktörlere ise stresör denir. Stresörle yetersiz başetme durumunda fiziksel ve ruhsal hastalıklar görülebilir.
Stresle Başa Çıkma
Birey stresle fiziksel, gelişimsel, emosyonel, entelektüel, sosyal ve ruhsal boyutlarındaki kaynaklarını kullanarak başa çıkar.
Stresle Baş Edememe Belirtileri
• Karar vermede güçlük
• Değersizlik, yetersizlik, güvensizlik ve terk edilmişlik duyguları
• Davranışlarında önemli değişiklik
• En iyi olanı seçme değil garanti olanı yapma
• Gereksiz yere ortaya çıkan “öfke” , “ düşmanlık” ve “ kızgınlık” duyguları
• Sigara ve içki kullanma eğiliminin artması
• Hata ve becerisizliklerini sürekli düşünme
• Sürekli düşünceye dalma ve aşırı hayal kurma
• Duygusal ve cinsel hayatta olumsuz davranışlar
Stresle Baş Edememe Belirtileri
• Kişilere aşırı güven ya da güvensizlik
• Alışılmıştan daha titiz olma
• Konuşma/yazmada belirsizlik ve kopma
• Önemsiz konularda aşırı endişelenme
• Önemli konularda umursamazlık
• Sağlığa aşırı ilgi
• Kronik hastalıklar (kalp hastalıkları, migren, hipertansiyon vb.)
• Uyku düzensizliği
• Ölüm ve intihar düşüncesinin sık sık tekrarlaması
HEMŞİRELİK VE İNSAN KAVRAMI
* Hemşirelik mesleği insanı anlamak,bilmek üzerine üzerine kurulmuş bir disiplindir.
• Hemşire ile hasta arasındaki iletişimde hümanistik yaklaşım zorunludur.
SAĞLIK/HASTALIK
• Sağlık; İyilik hali, sağlıksızlık; hastalığın olması halidir.
• Biyoloji bilimine göre sağlık, hücrelerin optimum düzeyde işlev görmesi ve hücrelerarası uyumun olması olarak tanımlanır.
• Psikoloji bilimine göre sağlık, bireylerin beklenmedik olaylara karşı duygularıyla gösterdiği uyum yeteneğidir.
• Sosyoloji bilimine göre sağlık, bireylerin değişen çevre şartlarına gösterdiği uyum davranışlarıdır. Tüm sağlık çalışanlarınca kabul edilmiş bir sağlık tanımı yoktur.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)
World Health Organization (WHO) sağlığı:
*Fiziksel, mental ve sosyal yönden tam bir iyilik hali, hastalık ya da güçsüzlüğün yokluğu olarak tanımlar.
DSÖ’ nün tanımı sağlığa daha bütüncül kavram getiren şu karakteristik özellikleri içerir:
• Bireyi bütün bir sistem olarak ele alır.
• Bireyin iç ve dış çevreden etkilendiğini kabul eder.
• Yaşamda bireyin rolünün önemini kabul eder.
• Subjektif olarak sağlık; Bireyin fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden kendi durumunu algılamasıdır. Buna göre birey kendini hasta olmadığı halde hasta, hasta olduğu halde sağlıklı olarak algılayabilir.
• Objektif olarak sağlık; Doktor muayenesi ve tanı testleri sonuçlarına göre belirlenen veya şüphe edilen hastalığın olmayışı hâlidir.
GÖRÜNTÜ
• Sağlık düzeyini yükseltme bireyin ulaşabileceği maksimum sağlık düzeyini amaçlar.
• Sağlığı geliştirme çabaları hem pasif hem de aktif şekilde uygulanır.
• Pasif olarak sağlığı geliştirme çabaları bireyden katkı beklemeden, onlar için belirli kurum ve kuruluşlar aracılığıyla yapılan çalışmalardan yaralanmaları sağlanarak yapılır:
• Aktif olarak sağlığı geliştirme çabaları ise bireylerin doğrudan katılımıyla gerçekleşir. Bu çalışmalarda öncelikle bireyler eğitilerek problemlerin farkına varmaları sağlanır. Sonrada problemlerini çözmeleri için girişimde bulunmaya yönlendirilirler.
Sağlık düzeyinin en önemli belirleyicileri
• Sigara içme
• Beslenme
• Alkol kullanımı
• İlaç bağımlılığı
• Araba kullanma
• Cinsellik ve kontraseptif kullanımı
• Aile ilişkileri
• Risk faktör değişiklikleri
• Başa çıkma ve adaptasyon
• Egzersiz
Sağlığın Değerlendirilmesi
• Bireyin biyolojik, psikolojik, sosyolojik ve kültürel açıdan sağlık düzeyi tespit edilir.
• Kayıtlardan, bireyin fiziksel muayenesinden birey ve yakınları ile kurulan iletişim ve gözlemlerden yararlanılır.
Hastalık
• Hastalık, rahatsızlık veya sağlık durumundan sapma olarak tanımlanır.
• Hastalığın daha geniş bir anlamı; vücut organ veya sistemlerinin normal fonksiyonlarını yapamaması sonucu biyolojik ve fizyolojik değişikliği ifade eder.
• Claude Bernard, hastalığın hem iç ortamdaki dengenin bozulması, hem de iç ortamla dış ortam arasındaki ilişkilerin bozulmasından kaynaklandığını ve hastalığın bu dengenin düzelmesi çabası olduğunu öne sürmüştür.
• Cannon’a göre hastalık homeostatik dengenin bozulması halidir. Hastalık bireyin çevresi ile uyumu, etkileşimi, üretkenliğini, verimliliğini, kendi içindeki denge durumlarını bozar.
Virginia Henderson’un (1960) Hemşireliği tanımlaması:
• Sağlıklı veya hasta bireyin temel gereksinimini karşılamada bağımsız hale gelmesi için diğer sağlık bakımı veren gruplarla işbirliği içinde çalışmak, bağımsızlığa ulaşma sürecini mümkün olduğunca hızlandırmak ve kaybettiği gücü kazanmasında bireye yardımcı olmak’ şeklinde tanımlamıştır.
Uluslararası Hemşireler Konseyi
(International Council of Nursing- ICN) “Bireyin, ailenin ve toplumun sağlığını koruma ve geliştirmeye yardım eden ve hastalık halinde iyileşme ve rehabilite etmeye katılan meslek grubudur. Hemşire ayrıca sağlık ekibinin tedavi edici ve eğitsel planlarını geliştirmeye ve uygulamaya katılır” şeklinde tanımlamıştır .
Türk Hemşireler Derneği (THD) (1981)
Bireyin, ailenin ve toplumun sağlığını ve esenliğini koruma, geliştirme ve hastalık halinde iyileşme amacına yönelik hemşirelik hizmetlerinin planlanması, örgütlenmesi, uygulanması, değerlendirilmesinden, bu kişilerin eğitiminden sorumlu bilim ve sanattan oluşan bir sağlık disiplinidir.’ şeklinde tanımlamıştır.
Amerikan Hemşireler Birliği (ANA) (1980)
“Var olan ve olabilecek olan sağlık sorunlarına karşı gösterilen insan tepkilerinin tanı ve tedavisidir” şeklinde tanımlamıştır.
Hemşirelik Felsefesi Kavramları
• Bireyin sağlıklı bir ortamda yaşamaya hakkı vardır.
• Sağlıktan sapmalar olduğunda bireyin optimal sağlık bakımı almaya hakkı vardır.
• Kendine özgü bilgi ve duygular içeriği olan bağımsız bir sağlık disiplindir.
• Bireyi kendine özgü özelliği, kişiliği ve bütünlüğü içinde hak ve mahremiyetine saygı duyulmalıdır.
• Topluma hizmet götürmede diğer sağlık meslekleri ile sıkı işbirliği yapılması gerekir.
Hemşirelik Felsefesi Işığında Hemşirenin Sahip Olması Gereken Nitelikler
• Özgün bir meslek eğitiminden geçmiş,
• Bireye her türlü bakımı vermede bilgi, beceri ve anlayış geliştirmiş, bunları toplum yararına kullanmaya yönelik,
• Mesleğinde araştırmaya eğilimli,
• Meslektaşlarıyla grup/ekip bilincinde,
• Diğer sağlık meslekleri mensupları ile olumlu ilişkiler içinde, işbirliğine yatkın,
• Meslek ahlak yasalarının bilincinde,
• Mesleğini geliştirmeye azimli,
• İnsan hak ve mahremiyetime saygılı,
• Özgür düşünüp, ne yapacağı konusunda mantıklı karar verebilen,
• Profesyonel statüsünü koruyabilen kişi olmalıdır.
Hemşirenin Sorumlulukları
• Sağlıklı/hasta bireye, aileye, topluma
• İşverene ve ulusuna
• Diğer meslek üyelerine/meslektaşlarına
• Mesleki birlik/derneklere
• Tanı ve tedavi işlerinde diğer sağlık ekibi üyeleriyle karşı sorumludur.
Çevre Kavramı
• Sosyal Çevre
• Fiziki Çevre
• Biyolojik Çevre
• Kültürel Çevre
• İnsanın dışındaki her şey çevreyi oluşturur.
• Çevre,insanın duyu organları ve sinir sinir sistemi yolu ile içsel ve dışsal kaynaklardan sürekli mesaj alışverişinde bulunduğu dinamik bir ortamdır.
Sosyal Çevre
• İnsanların karşılıklı olarak birbirini etkilediği ve etkilendiği,içinde yaşadığı sosyal sistem,bireyin sosyal çevresini oluşturur.
Fiziki Çevre
• Hava kirliliği, su kirliliği,yiyecekler,gürültü,ışık ve çöpler gibi dış çevrede var olan faktörleri kapsar.
Kültürel Çevre
Kültür içinde yaşanılan çevrenin etkilerini ve özelliklerini taşır. Dil,din,aile yapısı gelenek ve görenekler, alışkanlıklar, sağlık ve hastalık ile ilgili uygulamalar sağlığı etkileyen kültürel çevreyi oluşturur.
BİYOLOJİK ÇEVRE
İnsanın evrende dış doğa ortamı içindeki durumunu ifade eder.
• İklim,güneş ışığı,ısı,su,bitkiler,hayvanlar beden dışı biyolojik çevreyi oluşturur.
• Yaş,cins,ırk,kalıtım,zeka beden içi biyolojik çevreyi oluşturur.
KÜLTÜREL ÇEVRE
• Kültür, geleneklerin,inançların,değerlerin ve uygulamaların kuşaktan kuşağa aktarılmasını sağlar. Dil, din, aile yapısı, gelenek ve görenekler,alışkanlıklar,sağlık ve hastalık ile ilgili uygulamalar sağlığı etkileyen kültürel çevreyi oluşturur.