Boşaltım Fizyolojisi Hemşirelik ders notlarına, böbreklerin işlevi ile başlayacağız.
Böbreklerin İşlevi:
Böbrekler, kalpten çıkan kan dolaşımının her dakikada yaklaşık 1/5’ini alır. Bu açıdan, kanlanması en fazla organlardan birisidir. Böbreğin temel anatomisi ve kan dolaşımı yapısına bakıldığında, işlevine dair bir çok ipucu elde etmek mümkündür.
- İdrar oluşumunun merkezi
- Homeostatik düzenleme:
- HDS hacmi, ozmolarite, iyon ve pH dengesi
- Atık salgılama (ekskresyon):
- Metabolik atıklar ve yabancı moleküller
- Düzenleyici hormon ve enzimler
- Eritropoietin
Glomerül Süzme Hızı (GFR)
- Kılcallarda;
- Hidrostatik basınç
- Kolloid osm.b.
- Kapsül basıncı
- Ters basınç
- Net filtrasyon
- GFR ≈ 180L/gün (yaklaşık 1% kadarı atılır)
GFR’nin Düzenlenmesi
- Otoregülasyon (iç düzenleme)
- Miyojenik gerilme (80-180 mmHg arası düzenleme)
- Tübül-glomerül arası geri bildirim
- Macula densa (parakrinler)
- Juksta-glomerüler (JG) hücreler (renin)
- OSS-Sempatik sistem
- Arteriol daralması (aşırı kanamalarda vb.)
- Hormonlar/parakrinler
- Angiotensin II – daraltıcı
- Prostaglandinler – genişletici
Geri Emilim: Sekonder Aktif Taşınma
- Na+ bağımlı sekonder aktif taşınma
- “Simport”
- Glukoz
- İyonlar
- Amino asitler
- Proksimal tübül esas bölge
Geri Emilim: Reseptörlerce Sınırlandırma
- Taşıma maksimumu
- Doygunluk (reseptör sayısı)
- Yarışma
- Özgüllük
- “Böbrek eşiği”
- Örnek: glukozuri
Peritübüler kapiller basıncı ve emilim
Tübülleri saran kılcallarda:
- Kapiller hidrostatik basıncı = 10 mmHg
- Kolloid osm. Basınç = 30 mmHg
- Net geri emici kuvvet = 20 mmHg
Klirens: Kandan Temizleme Ölçüsü
Böbrek işlevi hakkında bilgi verir.
Klirens = [atılan miktar (mg/dk)] / [Plazma derişimi (mg/ml)]
- Klirens = GFR → Geri emilim ve salgılama yok.
- Klirens > GFR → Salgılama! (örn: PAH, Penisilin)
- Klirens < GFR → Geri emilim! (örn: Glikoz)
Atılma (ekskresyon):
Geri Emilmeyen Tüm Süzüntü Bileşenleri
- Fazla iyonlar, H2O, moleküller, toksinler, “yabancı moleküller”
- “Azotlu atıklar”: NH4+ ve fazla üre
Su Dengesi
- Yeme ve içme
- Böbreklerde su geri emilimi
- Kazanılan = atılan
Nefron Olayları
- Proksimal tübül
- Glukoz ve Na+
- Henle kulbu
- H2O, Na+, K+ ve Cl–
- Distal tübül
- Na+ ve H2O
- Toplama kanalları
- H2O, Na+ ve üre
- Hormonlarla düzenleme
Henle Kulbunda Su Emilimi
- Ters akımlı toplayıcı sistem (counter-current multiplier)
- Medulla ozmotik basıncı
- H2O → HDS → vaza rekta
Sodyum Dengesi
- [Na+] plazma ve HDS ozmolaritesinde önemli!
- [Na+] kan basıncı ve HDS hacminde önemli!
- Aldosteron: Adrenal korteks hormonu
- Na+ geri alınmasını (ve K+ salgısını) uyarır
- Kanal sentezini artırır…
ANP (Atrial Natriüretik Peptit)
- Kalp kası hücrelerinden salgılanır
- Hedef dokular:
- Hipotalamus
- Böbrek
- Adrenal korteks ve medulla
Potasyum Dengesi: Uyarılabilir Dokular İçin Önemli
- Hipokalemi – HDS’de düşük [K+],
- Hiperkalemi – Yüksek [K+]
- Henle kulbunda geri emilim
- Toplama kanalında salgılama…
Asit-Baz Dengesi: Genel Bakış
- Asidoz: plazma pH’sı ↓
- Protein hasarı
- MSS depresyonu
- Alkaloz: plazma pH’sı ↑
- Aşırı uyarılabilirlik (MSS ve kalp dokusu)
- Solunum depresyonu
- Tampon Mekanizmaları
- Bikarbonat: Plazma
- Fosfat: Doku sıvısı
- Proteinler: Hücre içi
Böbrekte Hidrojen Dengesi: Proksimal Tübül
- H+ ve NH4+ lümene salgılanır ve atılır
- HCO3– geri emilir
- Tip A ara hücreler H+ atılması, HCO3– emilimi
- Tip B ara hücreler H+ emilimi; HCO3– atılması