Boşaltım fizyolojisi hemşirelik ders notları

 

Boşaltım Fizyolojisi Hemşirelik ders notlarına, böbreklerin işlevi ile başlayacağız.

Böbreklerin İşlevi:

Böbrekler, kalpten çıkan kan dolaşımının her dakikada yaklaşık 1/5’ini alır. Bu açıdan, kanlanması en fazla organlardan birisidir. Böbreğin temel anatomisi ve kan dolaşımı yapısına bakıldığında, işlevine dair bir çok ipucu elde etmek mümkündür.

• İdrar oluşumunun merkezi
• Homeostatik düzenleme:
  • HDS hacmi, ozmolarite, iyon ve pH dengesi
• Atık salgılama (ekskresyon):
  • Metabolik atıklar ve yabancı moleküller
• Düzenleyici hormon ve enzimler
  • Eritropoietin

Glomerül Süzme Hızı (GFR)

• Kılcallarda;
  • Hidrostatik basınç
  • Kolloid osm.b.
• Kapsül basıncı
  • Ters basınç
• Net filtrasyon
• GFR ≈ 180L/gün (yaklaşık 1% kadarı atılır)

GFR’nin Düzenlenmesi

1. Otoregülasyon (iç düzenleme)
   • Miyojenik gerilme (80-180 mmHg arası düzenleme)
   • Tübül-glomerül arası geri bildirim
     • Macula densa (parakrinler)
     • Juksta-glomerüler (JG) hücreler (renin)
2. OSS-Sempatik sistem
   • Arteriol daralması (aşırı kanamalarda vb.)
3. Hormonlar/parakrinler
   • Angiotensin II – daraltıcı
   • Prostaglandinler – genişletici

Geri Emilim: Sekonder Aktif Taşınma

• Na+ bağımlı sekonder aktif taşınma
• “Simport”
  • Glukoz
  • İyonlar
  • Amino asitler
• Proksimal tübül esas bölge

Geri Emilim: Reseptörlerce Sınırlandırma

• Taşıma maksimumu
  • Doygunluk (reseptör sayısı)
  • Yarışma
  • Özgüllük
• “Böbrek eşiği”
• Örnek: glukozuri

Peritübüler kapiller basıncı ve emilim

Tübülleri saran kılcallarda:

• Kapiller hidrostatik basıncı = 10 mmHg
• Kolloid osm. Basınç = 30 mmHg
• Net geri emici kuvvet = 20 mmHg

Klirens: Kandan Temizleme Ölçüsü

Böbrek işlevi hakkında bilgi verir.

Klirens = [atılan miktar (mg/dk)] / [Plazma derişimi (mg/ml)]

• Klirens = GFR → Geri emilim ve salgılama yok.
• Klirens > GFR → Salgılama! (örn: PAH, Penisilin)
• Klirens < GFR → Geri emilim! (örn: Glikoz)

Atılma (ekskresyon):
Geri Emilmeyen Tüm Süzüntü Bileşenleri

• Fazla iyonlar, H2O, moleküller, toksinler, “yabancı moleküller”
• “Azotlu atıklar”:  NH4+  ve fazla üre

Su Dengesi

• Yeme ve içme
• Böbreklerde su geri emilimi
• Kazanılan = atılan

Nefron Olayları

• Proksimal tübül
  • Glukoz ve Na+
• Henle kulbu
  • H2O, Na+, K+ ve Cl–
• Distal tübül
  • Na+ ve H2O
• Toplama kanalları
  • H2O, Na+ ve üre
  • Hormonlarla düzenleme

Henle Kulbunda Su Emilimi

• Ters akımlı toplayıcı sistem (counter-current multiplier)
• Medulla ozmotik basıncı
• H2O → HDS → vaza rekta

Sodyum Dengesi

• [Na+] plazma ve HDS ozmolaritesinde önemli!
• [Na+] kan basıncı ve HDS hacminde önemli!
• Aldosteron: Adrenal korteks hormonu
• • Na+ geri alınmasını (ve K+ salgısını) uyarır
  • Kanal sentezini artırır…

ANP: Na+ ve Su Atılması

ANP (Atrial Natriüretik Peptit)

• Kalp kası hücrelerinden salgılanır
• Hedef dokular:
  • Hipotalamus
  • Böbrek
  • Adrenal korteks ve medulla

Potasyum Dengesi: Uyarılabilir Dokular İçin Önemli

• Hipokalemi – HDS’de düşük [K+],  
• Hiperkalemi – Yüksek [K+]
  • Henle kulbunda geri emilim
  • Toplama kanalında salgılama…

Asit-Baz Dengesi: Genel Bakış

• Asidoz: plazma pH’sı ↓
  • Protein hasarı
  • MSS depresyonu
• Alkaloz: plazma pH’sı ↑
  • Aşırı uyarılabilirlik (MSS ve kalp dokusu)
  • Solunum depresyonu
• Tampon Mekanizmaları
  • Bikarbonat: Plazma
  • Fosfat: Doku sıvısı
  • Proteinler: Hücre içi

Böbrekte Hidrojen Dengesi: Proksimal Tübül

• H+ ve NH4+ lümene salgılanır ve atılır
• HCO3–  geri emilir

• Tip A ara hücreler H+ atılması, HCO3– emilimi
• Tip B ara hücreler H+ emilimi; HCO3–  atılması