Boşaltım Fizyolojisi ve Böbreklerin İşlevi: Hemşirelik Ders Notları

Böbrekler, vücuttaki atıkların atılması ve sıvı dengesinin düzenlenmesinde önemli bir rol oynar. Hemşirelik eğitimi çerçevesinde, böbreklerin işlevi; idrar oluşumunu, homeostatik düzenlemeyi, su ve elektrolit dengesini korumayı içerir. Ayrıca, böbrekler metabolik atıkları ve yabancı molekülleri uzaklaştırarak vücudu temizler. Glomerül süzme hızı (GFR) gibi kavramlar, böbreklerin bu işlevleri nasıl yerine getirdiğini anlamamıza yardımcı olur. Bu bilgiler, hemşirelerin hastaların böbrek fonksiyonlarını izlemeleri ve gerekli müdahaleleri yapabilmeleri için kritik öneme sahiptir.

 

Boşaltım Fizyolojisi Hemşirelik ders notlarına, böbreklerin işlevi ile başlayacağız.

Böbreklerin İşlevi:

Böbrekler, kalpten çıkan kan dolaşımının her dakikada yaklaşık 1/5’ini alır. Bu açıdan, kanlanması en fazla organlardan birisidir. Böbreğin temel anatomisi ve kan dolaşımı yapısına bakıldığında, işlevine dair bir çok ipucu elde etmek mümkündür.

  • İdrar oluşumunun merkezi
  • Homeostatik düzenleme:
    • HDS hacmi, ozmolarite, iyon ve pH dengesi
  • Atık salgılama (ekskresyon):
    • Metabolik atıklar ve yabancı moleküller
  • Düzenleyici hormon ve enzimler
    • Eritropoietin

Glomerül Süzme Hızı (GFR)

  • Kılcallarda;
    • Hidrostatik basınç
    • Kolloid osm.b.
  • Kapsül basıncı
    • Ters basınç
  • Net filtrasyon
  • GFR ≈ 180L/gün (yaklaşık 1% kadarı atılır)


GFR’nin Düzenlenmesi

  1. Otoregülasyon (iç düzenleme)
    • Miyojenik gerilme (80-180 mmHg arası düzenleme)
    • Tübül-glomerül arası geri bildirim
      • Macula densa (parakrinler)
      • Juksta-glomerüler (JG) hücreler (renin)
  2. OSS-Sempatik sistem
    • Arteriol daralması (aşırı kanamalarda vb.)
  3. Hormonlar/parakrinler
    • Angiotensin II  daraltıcı
    • Prostaglandinler  genişletici

Geri Emilim: Sekonder Aktif Taşınma

  • Na+ bağımlı sekonder aktif taşınma
  • “Simport”
    • Glukoz
    • İyonlar
    • Amino asitler
  • Proksimal tübül esas bölge

Geri Emilim: Reseptörlerce Sınırlandırma

  • Taşıma maksimumu
    • Doygunluk (reseptör sayısı)
    • Yarışma
    • Özgüllük
  • “Böbrek eşiği”
  • Örnek: glukozuri

Peritübüler kapiller basıncı ve emilim

Tübülleri saran kılcallarda:

  • Kapiller hidrostatik basıncı = 10 mmHg
  • Kolloid osm. Basınç = 30 mmHg
  • Net geri emici kuvvet = 20 mmHg

Klirens: Kandan Temizleme Ölçüsü

Böbrek işlevi hakkında bilgi verir.

Klirens = [atılan miktar (mg/dk)] / [Plazma derişimi (mg/ml)]

  • Klirens = GFR → Geri emilim ve salgılama yok.
  • Klirens > GFR → Salgılama! (örn: PAH, Penisilin)
  • Klirens < GFR → Geri emilim! (örn: Glikoz)

Atılma (ekskresyon):
Geri Emilmeyen Tüm Süzüntü Bileşenleri

  • Fazla iyonlar, H2O, moleküller, toksinler, “yabancı moleküller”
  • “Azotlu atıklar”:  NH4 ve fazla üre

Su Dengesi

  • Yeme ve içme
  • Böbreklerde su geri emilimi
  • Kazanılan = atılan

Nefron Olayları

  • Proksimal tübül
    • Glukoz ve Na+
  • Henle kulbu
    • H2O, Na+, K+ ve Cl
  • Distal tübül
    • Na+ ve H2O
  • Toplama kanalları
    • H2O, Nave üre
    • Hormonlarla düzenleme

Henle Kulbunda Su Emilimi

  • Ters akımlı toplayıcı sistem (counter-current multiplier)
  • Medulla ozmotik basıncı
  • H2O → HDS → vaza rekta

Sodyum Dengesi

  • [Na+] plazma ve HDS ozmolaritesinde önemli!
  • [Na+] kan basıncı ve HDS hacminde önemli!
  • Aldosteron: Adrenal korteks hormonu
    • Nageri alınmasını (ve K+ salgısını) uyarır
    • Kanal sentezini artırır…

ANP: Na
+ ve Su Atılması


ANP (Atrial Natriüretik Peptit)

  • Kalp kası hücrelerinden salgılanır
  • Hedef dokular:
    • Hipotalamus
    • Böbrek
    • Adrenal korteks ve medulla

Potasyum Dengesi: Uyarılabilir Dokular İçin Önemli

  • Hipokalemi – HDS’de düşük [K+],  
  • Hiperkalemi – Yüksek [K+]
    • Henle kulbunda geri emilim
    • Toplama kanalında salgılama…

Asit-Baz Dengesi: Genel Bakış

  • Asidoz: plazma pH’sı ↓
    • Protein hasarı
    • MSS depresyonu
  • Alkaloz: plazma pH’sı ↑
    • Aşırı uyarılabilirlik (MSS ve kalp dokusu)
    • Solunum depresyonu
  • Tampon Mekanizmaları
    • Bikarbonat: Plazma
    • Fosfat: Doku sıvısı
    • Proteinler: Hücre içi

Böbrekte Hidrojen Dengesi: Proksimal Tübül

  • Hve NH4+ lümene salgılanır ve atılır
  • HCO3–  geri emilir
  • Tip A ara hücreler H+ atılması, HCO3– emilimi
  • Tip B ara hücreler H+ emilimi; HCO3–  atılması
Hemsire.Com | Hemşirelik Akademisi

BİLGİLENDİRME: Yorum ve sorularınız sistem yöneticisi tarafından onayladıktan sonra yayınlanacaktır.

Daha yeni Daha eski

نموذج الاتصال