İdrarı boşaltmak amacıyla bir kateterin üretra içinden geçirilerek mesane içine yerleştirilmesi işlemine mesane kateterizasyonu denir. Mesane kateteriasyonundan önce gerekli malzemeler eksiksiz olarak hasta yanında bulundurulmalıdır.
1- Nelaton sonda
Düz, tek lümenli ve takılan ucunda küçük bir açıklığı olan kateterlere nelaton sonda denilir. Kauçuk veya silikondan yapılmış çeşitleri vardır. Silikon olan nelaton sondaların uç kısmında renkli bir bölümü vardır. Sondanın kalınlığı ya da inceliğine göre renkler değişiklik gösterir. Genelde mesaneyi kısa sürede hızlı bir şekilde boşaltmak amacıyla geçici olarak kullanılır. Tek kullanımlık ve steril şekildedirler.
2- Foley sonda
Uzun süreli (kalıcı) mesane kateterizasyonunda tercih edilir. Silikon, lateks veya kauçuktan yapılmış iki yollu ve üç yollu tipleri mevcuttur.
İki yollu sonda: Küçük lümeni sondanın ucundaki balonu şişirmek için büyük olan lümen ise mesaneden üriner drenajı (boşaltımı) sağlamak için kullanılır.
Üç yollu foley sonda: Üçüncü lümen üriner lavaj yapılırken irigasyon sıvısını vermek amacıyla kullanılır.
Foley sondanın balonu 5 ila 30 ml. sıvı alacak hacimdedir. Balon hacmi sondanın üzerinde yazılıdır; ancak özel bir durum söz konusu değilse genellikle balonu 8 - 10 ml. sıvı ile şişirmek yeterli olmaktadır. Balon, sıvı ile şişirilerek sondanın mesanede sabitlenmesi sağlanır.
SONDA SEÇİMİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR
- Sondalar Fransız gösterge çizelgesine göre 8 - 30 Fr arasında numaralandırılır.
- Numaralar ikişer ikişer artar.
- Her hastaya uygun numarada sonda takılmalıdır.
- Kullanılacak sondanın ölçüsü yaşa, cinsiyete ve uygulama amacına göre değişebilir.
- Geçici kateterizasyon amacıyla nelaton sonda kullanılır. Örnek: Steril idrar örneği almak, rezidüel idrar ölçümü yapmak vb.
Mesane kateterizasyonu yapılacak kişi;
Çocuksa: 8 - 10 Fr Numara
Kadınsa: 14 - 20 Fr Numara
Erkekse: 16 - 22 Fr Numaralı sondalar tercih edilmelidir.
3- Nonsteril ve steril eldiven
Kateterizasyon işlemi, cerrahi aseptik teknik ile yapılacağından steril malzemelere dokunurken steril eldiven, hastanın hazırlanması ve pozisyon verilmesi sırasında nonsteril eldiven kullanılır.
4- Steril kompres ve delikli kompres
Mesane kateterizasyonu işlemi için gerekli steril malzemeler steril kompres üzerine açılarak hazırlanır.
Steril kompres yıkanıp steril edilebilen kumaştan ya da tek kullanımlık malzemeden yapılmıştır.
Steril delikli kompres ise yalnızca işlem yapılacak bölgenin açıkta kalmasını, çevresinin steril olmasını sağlayacak şekilde hazırlanmış genelde tek kullanımlık ya da kumaştan yapılmış ortası delik örtülerdir.
5- Steril böbrek küveti
İçerisine kullanılacak malzeme, sıvı vb. şeylerin konulabildiği metalden yapılmış gerektiğinde sterilizasyon işlemine tabi tutularak tekrar kullanılabilen ya da tek kullanımlık böbreğe benzeyen kaplardır. Sonda takılırken bir ucu küvet içine konularak idrar geldiği takip edilir.
6- Antiseptik solüsyon
%2 klorheksidin glukonat ya da %10 povidon iyot cilt antisepsisinin sağlanması amacıyla tercih edilir.
7- Steril gazlı bez tampon
Tampon üzerine antiseptik solüsyon dökülerek cilt antisepsisinin sağlanmasında kullanılır.
8- Steril kayganlaştırıcı jel (katajel)
Sondanın kolay takılması amacıyla sondayı kayganlaştırmak amacıyla kullanılır. Steril enjektör içinde tek kullanımlık şekilleri de mevcuttur.
9- Disposable hasta altı bezi
Yatak takımlarının ve etrafın idrar ile ıslanmasını engellemek amacıyla kullanılır.
10- Serum fizyolojik ya da steril su
Foley sonda uygulaması sonunda mesane boyunu tespit etmek amacıyla balonu şişirmek için sonda 10 cclik bir enjektöre çekilerek hazır bulundurulur.
11- Flaster
Takıldıktan sonra sondayı hastanın cildine tespit etmek için kullanılır. Hipoallerjik (alerji oluşturma riski düşük) olanl flasterler tercih edilmelidir.
12- İdrar torbası ve drenaj bağlantısı:
Sonda ile bağlantısı sağlanarak idrarın kapalı bir sistem içinde toplanması amacıyla kullanılır. Farklı şekillerde idrar torbası vardır;
- Musluklu
- Musluksuz
- Bacağa ve yatağa tespit edilebilen çeşitleri vardır.
13- Klemp
Sonda takıldıktan sonra idrar akışını, gerektiğinde kontrol altına almak amacıyla kullanılır.
Drenaj bağlantısının kendi klempi yoksa sondayı klempe etmek amacıyla işlem öncesi hazır bulundurulmalıdır.
14- Steril idrar örneği kabı
Geçici kateterizasyonda, nelaton sonda ile steril idrar örneği almak için kullanılır.