Yanıklar ciddi ve hemen müdahale edilmesi gereken travmalardır. Yanıklar derecesine göre ciddi sonuçlar doğurabilir. Yanıklar derinliklerine göre derecelendirilir. Yanıklar derinliklerine göre 1.derece, 2.derece ve 3.derecedir. Yanığın derinliği 3. derece yanıklara da giremeyecek kadar ciddi ise 4. Derece ve 5. Derece olarak adlandırılır.
İçindekiler (İgilendiğiniz içeriğin üzerine tıklayabilirsiniz.)
1. derece yanıklar
2. derece yanıklar
- Yüzeysel 2. derece yanıklar
- Derin 2. derece yanıklar
3. derece yanıklar
Daha derin yanıklar
Yanık boyutu nasıl hesaplanır?
Yanığın tedavisi
Yara tedavisi girişimleri
Yanık tedavisinde kullanılan malzemelerin özellikleri
Yanık tedavisinde kullanılan yöntemler ve malzemeler
Yanık pansumanı nasıl yapılır?
Yanıklar ve hemşirelik tanıları
Yanıklı hasta hemşirelik bakım planı
1. derece yanıklar
1. derece yanıklar genellikle güneş yanıklarından oluşmaktadır. Yanık derin dokulara kadar inmemiştir ve yüzeysel ölçüdedir. Diğer yanık derecelerine göre vücuttaki hasar minimumdur. 1. derece yanıklarda pansumana genellikle ihtiyaç duyulmaz. 1.derece yanıklarda;
- Ağrı en önemli bulgudur.
- Yanık bölgesinde kızarıklık vardur.
- Yanık bölgesi hassastır.
1. derece yanıklarda tedavinin en önemli amacı ağrıyı gidermektir. Tedavinin diğer amaçları ise yanığın diğer belirtilerine yöneliktir. 1. derece yanıklar 1-2 hafta içerisinde iz bırakmadan iyileşirler.
2. derece yanıklar
İkinci derece yanıklarda, yanık derinin epidermise (en üst tabaka) geçmiş ve bir alt tabaka olan dermise kadar inmiştir. Günlük pansuman yapılmalıdır. Genellikle kendi kendine iyileşme gösteren yanıklardır. İyileşmesi genellikle 3 haftayı bulur. İkinci derece yanıklar derin ve yüzeyel olarak iki alt gruba ayrılmaktadır.
- Yüzeysel 2. derece yanıklar
Yüzeyel ikinci derece yanıklarda su baloncukları olarak adlandırılan büller oluşmaktadır. Bu su baloncukları asla patlatılmamalıdır. Yanık bölgesinde kızarıklık, hassasiyet ve ağrı vardır. 2 hafta içerisinde kendiliğinden iyileşme gözlemlenir.
- Derin 2. derece yanıklar
Derin ikinci derece yanıklar dermisin alt bölümlerine kadar inmiştir. Su baloncukları (büller) vardır. Ağrı sinir hücreleri etkilenmediği için kendiliğinden iyileşme bu yanık derecesinde de mevcuttur. Fakat iyileşme yüzeyel 2. derece yanıklara göre daha fazla zaman alır. Genellikle 2 hafta ve 1 ay arasında iyileşme görülür. Bazı durumlarda kendiliğinde iyileşme durumu gözlemlenemez. (Şeker hastalığı olan kişiler vb.) Bu durumda cerrahi yöntemlere iyileşme sağlanır. (Greft, eksizyon vb.) Derin yanıkların büyük çoğunluğunda iyileşme süresinin akabinde iz (skar) kalmaktadır.
3. derece yanıklar
Üçüncü derece yanıklar tam manasıyla yanığın olduğu evredir. Epidermis ve dermis tabakaları yanıktan tamamene etkilenmiş hatta canlılığını yitirmiştir. Bu yanıkta sinirlerde etkilendiği için kişi ağrı hissetmez. (yada çok az ağrı hisseder) Yanık bölgesi 1. ve 2. derece yanıklar gibi kızarık değildir. (siyah, koyu kırmızı, beyaz vb.) 3. derece yanıklarda tedavi aşaması aylarca sürebilir. Tedavisinde derin 2. derece yanıklarda da olduğu gibi cerrahi yöntemler tercih edilir. (greft veya eksizyon yöntemi)
Daha derin yanıklar
4. derece ve 5. derece yanıklar olarak da adlandırılan daha derin yanıklarda kaslar ve kemikler bile etkilenmiş olabilir. Bu yanıkların tedavisinde yeniden yapılandırma (rekonstrüksiyon) diye adlandırılan cerrahi yöntem kullanılmaktadır. Bu cerrahi yöntem öncesinde hasarlı alan ve dokular tamamen ortadan kaldırılır.
Yanık boyutu nasıl hesaplanır?
Yanık boyutu; yanığın boyutları ile orantılı olarak değil de vücut yüzeyinin yüzdesi şeklinde hesaplanır. Bu boyutlandırmada en yaygın olarak “dokuzlar kuralı” kullanılır. Çocukların gelişim evrelerinde özellikle yeni doğanda baş ve boyun kısmı daha büyüktür. Bu sebeple çocuklarda ve yeni doğanlarda farklı kural uygulanmaktadır.
Yanığın tedavisi
Birinci ve ikinci derece yanıklar iz bırakmadan kendiliğinden iyileşebilir. (Derin yanık hariç). Herhangi bir enfeksiyon bulgusuyla karşılaşmamak için düzenli pansuman yapılmalıdır. Yapılan pansumanlara yara bakımıda denilebilir.
Birinci derece yanıklarda amaç hissedilen ağrıyı azaltmaya yöneliktir. Ağrıyı azaltmak için derinin nemli tutulması gerekir. Deriyi nemli tutacak topikal ajanlar birinci derece yanıklarda en çok tercih edilen yöntemdir.
İkinci derece yanıklarda, epidermis yapısı bozulduğu için yanık bölgesini koruyucu örtüler kullanılır. Derin ikinci derece yanıklarda ise doku hasarı oluştuğu için cerrahi bir girişimde uygulanabilir. (eksizyon, greft vb.)
Eksizyon; hasarlı dokuların çıkarılmasına denir. Erken dönemde yapılan eksizyon doku kaybının minimum seviyede olmasını sağlar.
Yara tedavisi girişimleri
- Yanık bölgesinin temizlemek
- Yanık bölgesinin iyi gözlemlenerek değerlendirilmesi
- Amaca yönelik ekipman seçimi (topikal analjezik mi yoksa yanık bölgesi için koruyucu örtü mü kullanılacağı gibi.)
- Yanık bölgesini nemlendirerek nemini korumaya çalışmak.
Yanık tedavisinde kullanılan malzemelerin özellikleri
- Yanığı dış etkenlerden korumalı
- Antibakteriyel özellikli olmalıdır. (enfeksiyon bulgularını engellemek için)
- Etki süresi uzun olmalıdır.
- Emici (absorbsiyon) özelliği olmamalıdır. (Kendi iç ortamını muhafaza edecek şekilde)
- Kişide ağrı hissi uyandırmamalıdır.
- Maliyet bakımından ucuz olmalıdır.
- Kolay ulaşılabilir olmalıdır.
- Uygulama yöntemi kolay olmalıdır.
- Saklama koşulları elverişli olmalıdır.
Yanık tedavisinde kullanılan yöntemler ve materyaller
- Şeffaf film örtüler (Biyosentetik örtüler): Ağrılı pansuman uygulamalarına sebep olmaz. Çünkü uzun süreli kullanılabilir. Çeşitli nedenler ile sıvı kaybını önler. (buharlaşma vb.) Yanık yüzeyini dış ortamdan tam anlamı ile korur.
- Antimikrobiyal ajanlar: Yanık bölgesinde enfeksiyon bulgularına rastlanmış ise antimikrobiyal ajanlar kullanılır. Sepsisin (geniş enfeksiyon yayılımının) önüne geçer. Antimikrobial ajanlara örnek olarak;
- Batikon (povidon iyot)
- Gümüş nitrat
- Gümüş sülfadiazin
- Klorheksidin verilebilir. - Biyolojik pansuman materyalleri: Alt tabakalarda ki hasarlı dokuların iyileşmesini sağlar. Canlılardan elde edilen ajanlardır. Bu yüzden AIDS, Hepatit B ve Hepatit C riski taşıyabilmektedirler.
- Eskar eksizyonu ve greftleme: Hasarlı dokuların çıkarılması işlemine denir.
Yanık pansumanı nasıl yapılır?
- Hastaya yapılacak işlemler hakkında bilgi verilir. İşlemin kimin tarafından yapacağı hastaya belirtilir.
- Hastanın da bakıma katılması sağlanır. Hastanın bakıma katılması işlemin bütünlüğü açısından önemlidir.
- İşlem esnasında hastanın ağrı duymaması için analjezik uygulanabilir. (Hekim istemiyle)
- Pansuman işlemi için için ayrı bir oda olmalıdır ve pansuman o odada yapılmalıdır.
- Kirli ve eski olan pansumanlar yanık bölgesine temas ettirilmeden ortamdan uzaklaştırılıp tıbbi atığa atılmalıdır.
- Hasta mahremiyetine önem verilmelidir.
- Yanık bölgesinin yıkanması esnasında povidon iyot (batikon) kullanılır. Yara üstüne sadece yanık bölgenin açık kaldığı steril örtü serilir.
- Yapılacak işlemlerde tamamen streiliteye uyulmalıdır.
- İşlem sonlandıktan sonra yanık bölgesi steril gazlı bezle kapatılır.
- Son olarak işlem bölgesi kan dolaşımını engellemeyecek şekilde kaptılır.
Yanıklar hemşirelik tanıları
(Hemşirelik girişimlerine ulaşmak için aşağıdaki tanılara tıklayabilirsiniz.)
- Sıvı volüm eksikliği
- Elektrolit dengesizliği riski
- Doku bütünlüğünde bozulma
- Akut ağrı
- Solunum örüntülerinde etkisizlik riski
- Hipotermi riski
- Disuse sendromu
Yanıklı hasta hemşirelik bakım planı
- Yanık kişilerde hipovolemik şoka sebep olabilir. Hasta hipovolemi ve şok belirtileri yönünden hasta takip edilir.
- Hastanın vital bulguları (ANT) sık sık kontrol edilir.
- Hastanın saatlik idrar çıkışı gözlenir. Saatlik idrar azaldığında hekime bildirilir.
- Hasta idrarı yoğunluğu açısından gözlenmelidir.
- Santral venöz basınç (CVP) kontrolü yapılır. (Hipovolemide santral venöz basınç azalır.)
- Kanda üre kontrolü yapılır. (Hipovolemide kanda üre miktarı artar.)
- Yanıkta deri bütünlüğü bozulduğu için enfeksiyon oluşma ihtimali fazladır. Hasta enfeksiyon bulguları yönünden takip edilir.
- Hastaya yapılacak tüm işlemlerde asepsi tekniklerine dikkat edilmelidir.
- Yanık bölgesi ilk başta sterildir. Başka bir şey ile temas ettikten sonra streilliği bozulur. Bu nedenle yanık bölgesi hiçbir ajanla temas etmemişse antibakteriyel maddeler sürülmemelidir.
- Yanık bölgesinin hava ile teması ağrıyı arttırır. Yanık bölgesinin hava ile teması yanık bölgesi kapatılarak engellenmelidir.
- Hastanın solunumunun derinliği de sayısı kadar önemlidir. Solunumunun daha rahat olması için hastanın baş kısmı yükseltilir. Yanık bölgelerininde yükseltilmesi hastaya rahatlık sağlayabilir.)
- Hastanın deri bütünlüğü bozulduğu için vücut ısısını koruyamayabilir. Bu nedenle hasta hipotermi açısından takip edilir.
- Hasta acile ilk başvurduğunda hemen damar yolu açılmalıdır ve sıvı kaybı varsa serum fizyolojikle kapatılır. Bu işlem gerçekleştirilmezse hastanın damar yapısı bozulacağı için damar yolu bulmak zorlaşır ve hasta hipovolemik şoka girebilir.
- Yanık ciddi boyutlara ulaştığında (3. 4. ve 5. dereceyanıklarda) hastanın mide asit sıvısında artış görülür. Bu durum yönünden hasta takip edilir. Gerekli olduğunda hekim istemine göre farmakolojik yöntemler uygulanabilir. (antiasit ilaçlar vb.)
.. - Hastanın beslenme durumu ve diyeti düzenlenir. Beslenme durumu kötü ise oral yada nazogastrik katater ile beslenme sağlanır. (İlgili içerik: Nazogastrik sonda takma ve çıkarma işlemi nasıl yapılır?)
- Hastanın defekasyon (kaka yapma) durumu her gün sorgulanır.
- Yanık ciddi psikiyatrik travmaların sebep olabilir. Hasta psikolojik yönden de gözletlenir ve destek olunur.
- Hastanın fiziksel hareketliliğini kaybetmemesi için yatak içi pasif veya aktif egzersizler uygulanabilir. Bu egzersizler günde en az iki defa olmak koşulu ile hastayı çok da zorlanamadan düzenli bir şekilde devam edilmelidir.
- Hastanın ödem durumu her gün derecelendirilerek takip edilir.
- Hastada skar doku gelişebileceği hastaya açıklanır. Skar dokunun özellikleri hastaya muhakkak anlatılır. (başlangıç evresinde kızarıktır ve kabarıktır.)
- Hastanın skar bölgesinde ağrı oluştuğunda masaj yapılmasının ağrıyı azaltacağı anlatılır.
- Masaj teknikleri hastaya veya yakınlarına gösterilerek öğretilir. Hasta ve yakınının da bakıma katılması istenir.
- Masaj yaparken hassas olunmalı ve skar bölgesinin zedelememeye dikkat edilmeşidir.
KAYNAK: Hemsire.Com