Lenfödem; Lenf sisteminde ihtiyaçtan fazla sıvı birikmesi sonucu oluşan soruna denir. Bu sıvının birikmesinin sebebi iltihap veya lenfatik sistemde bir tıkanma olmasıdır. Lenf sıvısının, lenf damarlarında birikmesi lenfödeme sebep olur. Genelde kollarda ve bacaklarda olur fakat tıkanmanın olduğu her bölgede görülür.
Lenfödeme dair ilgilendiğiniz içeriğin üzerine tıklayabilirsiniz.
Lenfödem belirtileri
Lenfödem nedenleri
- Birincil lenf ödem nedenleri
- İkincil lenfödem nedenleri
Lenfödemde izlem ve önleme
Lenfödem tedavisi
Lenfödem için evde bitkisel tedavi yöntemleri
Lenfödeme hangi doktor bakar?
Lenfödem hemşirelik tanıları
Lenfödem hemşirelik bakım planı
Lenfödem taburculuk eğitimi
Lenfödem taburculuk eğitiminde anlatılacak konular
Mastektomi sonrası dikkat edilmesi gerekenler
Lenfödem belirtileri
Yüz, boyun, kollar, bacaklar, karın ve akciğerlerde meydana gelebilen lenfödemin belirtileri;
- Vücudun belli bölgelerde şişkinlik
- Şişkinliğin olduğu bölgede bulunan eklemlerde hareket kısıtlılığı
- Koltuk altı, kasık bölgelerinde ve sertlik olan yerlerde ağrı görülür.
- Ciltte gerginlik ve sertlik olur
- Vücutta ağırlık hissi
- Görsel bakımdan deformasyon
- Rahatsızlık hissi
- Tekrarlayan ataklarla enfeksiyonlar görülür
- Takı ve saat takmada güçlük yaşama kıyafetlere sığmada zorlanma
- Kollarda ve bacaklarda sıkılık hissi
- Eklem hareketlerinde acı ve rahatsızlık hissi
- Ciltte kabarcık ve siğil benzeri oluşumlar
- Cilt enfeksiyonları
- Aşırı derecede halsizlik hissi
- Sertleşmiş parlak veya kırmızı bir cilt
- Göz kapaklarında dudaklarda veya yüzde şişme görülmesi
- Yutma nefes almada veya konuşmada zorlanma
- Cilde parmak ile baskı uygulandığında düzelmeme veya cilde parmak ile baskı uygulamada cildin sertlikten hareket etmemesi
- İğne ile dokunurmuşcasına kaşınma hissi
Lenfödem; ilerlemiş ve tedavi edilmemiş durumlarda;
- Ciltte kalınlaşma
- Kol ya da bacakta sertleşme görülür.
- İleri derecede şişme (elefantiyazis) olabilir.
Lenfödemin nadir bir durum olsada toplumun %1’inde görülmektedir.
Lenfödem nedenleri
Lenfödem; lenfadik sıvının vücutta birikmesi sonucu, özellikle kollar ve bacaklar olması sonucu şişmeye yol açmasıdır. Lenfödem birincil ve ikincil olmak üzere ikiye ayrılır.
Birincil lenfödemin sebepleri bilinememektedir. İkincil lenfödem ise;
- Ameliyat
- Radyasyon
- Enfeksiyon
- Travma sonucu oluşur.
İkincil lenfödem, birincil lenfödemden daha sık görülür.
- Birincil lenf ödem nedenleri
Birincil lenfödem çok nadir görülen kalıtsal bir hastalıktır. Lenf damarlarının oluşumu sırasında sorunlara neden olur. Birincil lenfödemin sebepleri;
- Milroy hastalığı: Bebeklik döneminde başlayan bu hastalık lenf düğümlerinin anormal şekilde gelişmesine sebep olur.
- Meige hastalığı: Bu hastalık ergenlik ve hamilelik döneminde lenfödeme sebep olur.
- Geç başlangıçlı lenfödem: Çok nadir meydana gelir ve 35 yaş üstünde görülür.
- İkincil lenfödem nedenleri
Lenf düğümlerine ve lenf damarlarına zarar veren her durum ikincil lenfödeme sebep olmaktadır. İkincil lenfödem sebepleri;
- Ameliyat: Lenf damarlarının ve lenf düğümlerinin alınması ikincil lenfödeme sebep olabilir. (Örnek; Meme kanserinin yayılımını engellemek için lenf damarları ve lenf düğümleri alınabilir. Eklemlerdeki kan damarları ameliyatları sırasında lenf düğümleri zarar görebilir.)
- Kanserli hastalara uygulanan radyasyon tedavisi: Radyasyon lenflere zarar vererek hasar oluşumuna sebep olabilir.
- Kanser: Kanser hücreleri lenfatik damarları tıkarsa lenfödem oluşabilir. (Örnek: Lenf düğümü ve lenf damarları yanında büyüyen bir tümör lenf sıvısının geçişini engelleyebilir.)
- Enfeksiyon: Lenf düğümlerinin enfeksiyonu veya parazitler lenf sıvısının akışını zorlaştırabilir.
Lenfödemde izlem ve önleme
- Hasta lenf ödem oluşturabilecek durumlar açısından takip edilir.
- Yara yeri
- Aksiller diseksiyon
- Ameliyat türü ve şiddeti vb. - Hastanın lenfödem olan bölgesi;
- Şişme
- Ağırlık hissi
- Gerginlik
- Kızarıklık
- Ağrı vb. yönünden izlenir. - Hasta kolundan ameliyat olmuş ise hastanın postop dönemde kol çevresinin ölçümleri yapılır. (İlgili içerik; Hastanın postoperatif süreçteki bakımı)
- Ameliyat olan kol aktivite yönünden takip edilir.
- Ameliyat olan kol omuzdan yüksekte olacak şekilde hastaya uygun yatış pozisyonu verilir.
- Postop dönemde ilk 24 saat boyunca hasta kolunu kullanılmamalı ve pozisyonu sabit tutulmalıdır.
- İlk 24 saat sonrası hasta parmaklardan başlayarak yavaş yavaş kolunu hareket ettirebilir. (Kol kaslarını geren hareketler yapılmamalıdır.)
- Ameliyatlı koldan vital bulgu alınmamalıdır ve herhangi bir invazif girişim uygulanmamalıdır.
- Hastaya fizik tedavi uzmanı eşliğinde uygun egzersiz programları hazırlanır.
Lenfödem tedavisi
Lenfödemin herhangi bir tedavisi yoktur. Lenfödem için izlencek yöntem şişme ve ağrıyı azaltmak olacaktır.
- Egzersiz: Lenfödemden etkilenen eklemi hareket ettireceğiniz hafif egzersizler, lenf sıvısının akışını sğlayarak günlük aktivitleri kolaylaştıracaktır.Bu egzersizler çok ağır olmamalıdır. Kol ve bacaklardaki kasları hafif kasacak şekilde olmalıdır. Lenfödem egzersizleri için Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon uzamanına başvurabilirsiniz.
- Bacak ve kolları sarmak: Bütün eklemlere bandaj sarmak lenf sıvısının vücudun diğer kısımlarına akışını kolaylaştıracaktır.
Lenfödemde bandaj uygulama tekniği: Parmaklarda olabildiğince sıkı yukarı çıktıkça gevşek sarılmalıdır. - Masaj: Uygun masaj teknikleriyle bacak ve kollarda birikmiş lenf sıvısını vücudun diğer kısımlarına akmasını sağlamak mümkündür. Birçok masaj tekniği aktif kanseri olan hastaların rahatlamasını sağlayabilir. Bu konuda uzmanlaşmış kişilere masaj yaptırmak oldukça fayda sağlamaktadır. Cilt enfeksiyonları ve damar tıkanıklığı olan hastalarda masaj uygulanmamaldır.
- Basıç giysileri: Basınç ve kollar için özel olarak üretilmiş uzun kollu giysiler ve varis çorapları lenf sıvısının uzuvdan uzaklaşmasını sağlayabilir. Etkilenen uzuvla egzersiz yaparken basınç giysileri giyilmelidir. Basınç giysilerini medikalcilerden temin edebilirsiniz.
Lenfödem için evde bitkisel tedavi yöntemleri
- Nar suyu: Taze sıkılmış narsuyu lenfödemin hafiflemesini sağlamaktadır.
- Yeşilçay: Yeşilçay anti-enflamatuar özelliğe sahiptir. Vücuttak zararlı toksinlerin atılmasını sağlar ve lenfödemin dağılmasını sağlar.
Yeşil çay nasıl hazırlanır?
- 1 bardak suyu kaynatın.
- 1 tatlı kaşığı yeşil çay atın.
- Yeşil çayı 10 dakika demleyin
- Yeşil çayı süzerek içine bir tatlı kaşığı bal katın.
- Günde üç kez yeşil çayı bu şekilde hazırlayarak için. - Zerdeçal: Zerdeçal güçlü bir antibiyotik; antioksidan ve anti-enflamatuar özelliğe sahiptir. Vücuttaki zararlı radikalleri ortadan kaldırır ve bağışıklık sistemini güçlendirir. Vücutta biriken sıvıyı giderir şişme ve ağrıları giderir.
Zerdeçal nasıl hazırlanır?
Her sabah ve gece yatmadan önce bir tatlı kaşığı zerdeçal tozu süt ile karıştırılıp içilir.
Lenfödemi hangi doktor muayene eder?
Lenfödemi fizik tedavi ve rehabilitasyon doktoru muayene eder.
Lenfödem hemşirelik tanıları
- Sıvı volüm fazlalığı
- Travma riski
- Bilgi eksikliği
- Rahatlıkta bozulma
- Unilateral ihmal
Lenfödem hemşirelik bakım planı
- Lenf ödemin geliştiği kol omuz hizasından yüksekte tutulur.
- Hastanın koluna elastik bandaj uygulanır.
- Lenf ödem gelişen kola, sırta ve göğüs bölgesine masaj yapılır. (Lenf ödem masajı)
- Masaj uygulaması sırasında masajı kolaylaştırmak için kayganlaştırıcı solüsyonlar kullanılabilir. (Masaj yağı vb.)
- Masaja;
- Elden başlanıyorsa omza doğru
- Gövdeden başlanıyorsa gövdenin ortan kısmından dışa doğru masaj uygulanır - Lenf ödem oluşmuş kolun aktivite durumu takip edilmelidir. Bu duruma göre hastaya egzersiz programları oluşturulur.
- Cilt bakımı deri bütünlüğünü korumak için önemli bir faktördür.
- Hastada ödem olduğu için tuz kısıtlanır. Fazla tuz ödem oluşumuna sebep olur.
- Hastanın kolu yüzünden aksayan yaşamsal aktiviteleri psikolojisini olumsuz etkileyebilir. Hastaya psikolojik yönden destek olunur (Psikologa yönlendirilir.)
- Hastanın içinde olduğu durumu nasıl algıladığı sorgulanarak öğrenilir.
- Hastaya lenf ödeminde nelere dikkat etmesi gerektiği konsunda eğitim verilir.
Lenfödem taburculuk eğitimi
Taburculuk eğitimi hasta ile birlikte hastanın ailesine de verilmelidir. Bu durum aile üyelerinin de hasta bakımına katılmasını sağlar. Aile fertlerinin bakıma katılması hastanın hastalıkla baş etme gücünü artırır.
Lenfödem taburculuk eğitiminde anlatılacak konular
- Hastaya kol ve omuz egzersizlerinin nasıl yapılacağı anlatılır.
- Enfeksiyonun önüne geçmek için yapacakları anlatılır.
- Ağrı varlığında ağrı ile nasıl baş edeceği anlatılır.
- Yara izlemin önemi hastaya anlatılır.
- Lenfödem koltuk altı lenf nodları ile alakalı bir durumdur. Hastada meme kanseri açısından risk altındadır. Hastanın kendi kendine meme muayenesini nasıl yapacağı anlatılır.
- Mamografinin önemi anlatılır.
- Hastaya mastektomi uygulanmış ise dikkat etmesi gereken noktalar anlatılır.
Mastektomi sonrası dikkat edilmesi gerekenler
- Ameliyat sonrası etkilenen kolun üzerine 3 ay boyunca yatılmamalıdır.
- Uzun süre etkilenen kol basınç altında kalmamalıdır. Çünkü tekrar şişme durumu olabilir.
- Egzersizler düzenli ve doğru şekilde yapılmalıdır. Egzersizleri yaparken aşırıya kaçılmamalıdır.
- Kolu fazla zorlamaktan kaçınılmalıdır. (Ağır kaldırmak, itme, ovma, çekme vb.)
- Etkilenen koldan invaziv işlem yapılmamalıdır. Tansiyona bakılmamalıdır.
- Etkilenen kolu sıkan kıyafetler tercih edilmemelidir.
- Etkilenen kola aksesuar takılmamalıdır. (Saat, yüzük, bileklik vb.)
- Kolun fazla sıcağa maruz kalmaması sağlanır. (Güneş, sıcak duş vb.)
- Etkilenen kolunun epilasyon işlemini yaparken tüy dökücü kullanılabilir. (Jilet ile oluşabilecek kesik, sıyrık vb. durumların önüne geçmek için.)
- Etkilenen kolun parmaklarına manikür yapılmamalıdır.
- Deri tahrişine sebep olabilecek kimyasal maddelerden uzak durulmalıdır.
- Etkilenen kolu sıyrıkları önlemek açısından havyalardan uzak tutulmalıdır.
- Soğuk havalarda da tahriş önlenmelidir. Ellerinizi soğuktan koruyun.
- Güneşli günlerde bile kolları örten kıyafetler tercih edilir. (Güneşin zararlı ışınlarından korunmak için.)
- Lenfödemden etkilenen bölgelerde yüksek faktörlü güneş kremleri tercih edilir.
- Hastanın kilosu korunmalıdır.
- Sindirimi kolay besinler tüketilmelidir.
- Lenfödemden etkilenen bölgenin temizliği yapılırken keseleme asla yapılmamalıdır.
- Etkilenen bölgeerde kozmetik ürünleri kullanılmamalıdır.
- Mümkünse sütyen kullanılmamalıdır. Kullanılması zaruri ise pamuklu sütyenler tercih edilmelidir.
- Etkilenen kola direk sıcak ve soğuk kompres yapılmamalıdır.
- Banyo esnasında suyun ılık olmasına dikkat edilmelidir.
- Kızarıklık, ısı artışı, şişlik, ağrı yönünden etkilenen kol sürekli takip edilerek değerlendirilmelidir.
- Anormal bulguda hekime bilgi verilmelidir.
KAYNAK: Hemsire.Com