Hemşirelik mesleğinde gözlemlediğim sorunları ve çözüm önerilerimi maddeler halinde sizlere sunuyorum.
1 - Hemşireliğin meslek kimliği
Hemşirelik meslek kimliğini kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya. Ülkemizde bir çok üniversite tıbbi sekreter, fizyoterapist, perfüzyonist, obdisyenlik gibi bir çok alanda mezunlar vermektedir. Fakat bu branşlardan atama yapılmamakta ve iş yükü hemşirelerin sırtına yüklenmektedir. Hemşirelik meslek kimliği kazandırılmalı ve görevleri net bir şekilde belirlenmelidir. Görev alanları dışında çalıştırılması engelenmelidir. Bu alandaki mevzuat eksikleri giderilmelidir.
2 - Yetersiz istihdam
Hemşirelik açısından en büyük tehlike, yetersiz istihdama bağlı ağır iş yükü. Son 10 yılda sağlık hizmetleri 3 kat artmasına rağmen istihdam edilen personel yeterince azdır. Bu eksiklik fazla mesai ile giderilmeye çalışılmaktadır. Bu durumda malpraktis riskini artırmaktadır. Hemşire istihdamı konusunda batı ülkelerine kıyasla en son sırada yer almaktayız. Ülkemizdeki sağlık hizmetlerinin işleyişi için yaklaşık 400 bin hemşire istihdamına gerek vardır. Aktif çalışan 130 bin hemşire ile hasta memnuniyeti %40 seviyesinden % 80 seviyesine çıkmıştır. Bu 2 katlık artış hak ettiği değeri görmeyen hemşirelerin özverili çalışamasının bir neticesidir. Sağlık Bakanlığı etkili istihdamlarda bulunmalıdır. MEB her yıl 50 bin üzeri kişiyi istihdam ederken bu sayı Sağlık Bakanlığında 10 bin seviyesine kadar inmektedir. Bu 10 bin kişi arasında hemşire istihdamı ise çok düşüktür.
3 - Hemşirelikte uzmanlık
Bir önceki makalemde tüm detaylatıyla kaleme aldığım ''Hemşirelikte uzmanlık neden gereklidir?'' adlı yazımda hemşirelikte uzmanlaşmanın (brsanşlaşmanın) önünü açacak eksik düzenlemeler ilk fırsatta hayata geçirilmelidir. Hemşirelikte yetersiz de olsa sertifika uygulamaları var fakat bu sertifikalara sahip olmanın kişinin sonraki iş hayatında hiç bir bağlayıcılığı olmamaktadır. Yani kişi, İstanbul’da yeni yoğun bakım hemşiresi iken Konya’ya tayini çıktığında acil hemşireliği yapabilmektedir. Bunun yanı sıra, yüksek lisans ve doktora yapan ebe ve hemşireler eğitimlerine uygun pozisyonlarda istihdam edilmeyebilmektedir. Kişinin eğitimi ile uyumlu birimde görev yapması, iş doyumunu ve verimini artıracağından dolayı, uzmanlıkla ilgili geleceğe dönük planlamalar yapılmalıdır.
4 - Hemşirelikte özerklik
Hemşirelik, meslek olmanın gerektirdiği şartlardan özerklik ilkesi hayata geçirilmelidir. Hemşirelik mesleğinde hekime yardımcı olan sağlık elemanı algısına son verilmelidir. Bu durum mevzuatlarca düzenlenmelidir.
5 - Yeterli istihdam
Hemşireler istihdam yetersizliğinden dolayı her ay 10 - 12 gün 24 saatlik nöbetler tutmaktadır. Bu hemşirenin eşinin de sağlık çalışanı olduğu ve bu şekilde çalıştığı düşünülürse aile bireylerinin bir birini görmesi azalmış ve aile bütünlüğü sağlanamamış olmaktadır. Buda sağlık çalışanlarının boşanma oranını ciddi oranda artırmaktadır. Mevcut nöbet yoğunluğunun aile bütünlüğüne, aile bireylerinde aile bilincinin gelişmesine verdiği zararlar ve bunların boşanma oranına etkisi araştırılmalıdır. Nöbet aile hayatını yok eden bir risk olmaktan çıkarılmalıdır. Bunun önüne etkin istihdam politikası izlenmeli ve hemşirelerin hemşirelik dışında çalıştırılmasına son verilmelidir.
6 Ek ödemede adalet
Performansa dayalı ek ödeme uygulamaları ve bu ek ödemelerin çalışanlar arasında adaletli bir şekilde paylaşılmaması, tüm sağlık çalışanlarında olduğu gibi hemşirelerin iş motivasyonunu bozan en temel faktördür. Performans sistemi çalışanlar arasında adil bir dağılım olacak şekilde düzenlenmelidir. Dağıtılabilir döner sermaye havuzu genişletilerek yapılacak katsayı değişiklikleri ile çalışanların emeklerinin karşılığı olan ek ödemeyi adaletli şekilde almaları sağlanmalıdır.
7 - Hemşire yardımcılığı
“Hemşire Yardımcılığı” isimi ve görev tanımları hemşirelik mesleği açısından riskli bir uygulamadır. Çalışmanın, daha önce bir örneği olmamasına karşın, yasal düzenleme yapılarak uygulamaya geçirilmiş olmasının, hemşirelik mesleğinin saygınlığını ve gelişimini zedelemektedir. “Bakım Destek Çalışanı” veya “Klinik Destek Personeli” gibi farklı bir isim belirlenerek, görev tanımları net olmalıdır. Görev tanımlarındaki “hemşirenin gözetimi altında” şeklinde başlayan ifadeler, hemşirelere daha fazla sorumluluk yüklemektedir. (Sağlık-Sen'in görüşü bende destekliyorum.)
8 - Meslek kimliğini güçlendirmek
Hemşire de içinde bulunduğu sağlık çalışanlarının;
- Hekim dışı sağlık çalışanı
- Yardımcı sağlık personeli
- Diğer sağlık personeli
- Aile sağlığı elemanı
vb. ifadelerle tanımlanması, sağlık çalışanlarının mesleki saygınlığını zedelemektedir. Sağlık çalışanlarının tüm Türkiye’de “sağlık çalışanı” olarak tanımlanması, mesleki kimliklerini güçlendirecektir.
9 - Personel dağılım cetveli
Kurumların Personel Dağılım Cetvellerinde (PDC), mevcut durumda kendilerinde çalışmayan (geçici görevde olan, ücretsiz izinde olan vb.) hemşireler de gözüktüğünden aktif çalışan hemşire sayısı var olandan çok daha fazla görülmekte ve bu durum yeni hemşire gelmesine engel olmaktadır. Aktif çalışmayan hemşirelerin sistemde gözükmemesi veya herkesin kadrosunun çalıştığı kuruma aktarılması elzemdir.
10 Sağlık bakım hizmetleri müdürlüğü
663 sayılı Kanun Hükmünde Kararname öncesi, hemşirelik mesleğini idari açıdan temsil eden başhemşirelik kadrosuna atanabilmek için en az 4 yıllık hemşirelik mezunu ve 10 yıllık tecrübe şartı aranırken; 663 sayılı KHK ile birlikte Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü olabilmek için herhangi bir lisans mezunu olmak ve 5 yıllık tecrübe yeterli görülmüştür. Bu durum, yönetim kadrolarına sağlık dışı alanlardan atamalara mahal verebileceği gibi saha tecrübesi yeterli olmayan kişilerin atanabilmesine de yol açacaktır. Hemşirelerin yönetimi yine hemşire kişiler tarafından yürütülmelidir.
11 Hastane yöneticiliği
Hastane Yöneticilerinin hekimden olması kaliteyi ve verimliliği azaltmaktadır. 663 sayılı KHK'yla hastane yönetimi başhekimlikten alınıp hastane yöneticiliği'ne verilmiştir fakat bir çok Kamu Hastaneleri Genel Sekreterliği bunu ek maliyet olarak görüp hastane yöneticiliğini başhekim'e vermiştir. Buda hekim hiyerarşisine ve yetersiz yönetimlere sebep olmaktadır. Hastane yöneticiliğine üniversitelerin ''Kamu Yönetimi'' bölümlerinden mezun olmuş bu alanda profesyonelleşmiş kişilerden olmalıdır.
12 - Mesleki mali sorumluluk sigortası
Hekimlerin faydalandığı, mesleki mali sorumluluk sigortasının kurum tarafından karşılanması uygulamasına hemşirelerde dahil edilmelidir açılmış malpraktis davalarında mağduriyetler yaşanmaktadır.
13 - 5 yıla 1 yıl yıpranma payı
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB) mevzuatına göre, tehlikeli ve çok riskli hizmet sınıfında olan ve 7/24 hizmet veren sağlık çalışanlarına, 5 yıla 1 yıl yıpranma payı verilmesi sözü hala yerine getirilmemiştir. Verilen bu sözde durulmalıdır.
14 - Ek ödemenin emekliliğe yansıması
Devlet istihdam politikalarının gereği olarak bir taraftan kayıt dışı ve sosyal güvenlik sistemine dahil olmamış istihdam ve gelirlerle mücadele ederken, diğer yandan kendi çalışanının cebine giren ek ödemeyi sosyal güvenlik sistemine dahil etmemektedir. Çalışanların gelirlerinin tamamının, sosyal güvenlik sistemine ve emekliliğe yansıtıldığı düzenleme bir an önce hayata geçirlmelidir.
15 - Lisans tamamlama eğitimi
Lise mezunlarına verilen lisans tamamlama hakkından vazgeçilmelidir. Bu durum hemşireliğe vurulan büyük bir neşterdir. ÖSYM'nin düzenlemiş olduğu sınavlarda başarı sağlayıp bir üniversitenin lisans hemşirelik bölümüne yerleşen kişilere yapılabilecek en büyük haksızlık budur. 4 yıllık üniversite eğitimlerini teorik ve uygulamayla birleştirip maddi olarak zor şartlarda eğitimini tamamlayan lisans mezunu hemşirelerin başarısını küçümsenerek görmezden gelinmemelidir.
16 - Fazla mesai ücretleri
Nöbet ücretleri artırılmasına rağmen hala günümüz koşullarını karşılamamaktadır. Dünyanın tüm ülkelerinde ve işçilerde, mesai dışı çalışmanın karşılığı ve nöbet ücretleri normal mesai ücretinden fazla iken, sağlık çalışanları nöbet ücreti olarak normal mesainin birim karşılığının yaklaşık yarısını almaktadır. Nöbet ücretlerinin birim karşılığı, normal mesainin karşılık geldiği birim ücretinden daha fazla hale getirilmelidir.
17 - Kreşler
Özellikle bayan sağlık çalışanlarının en önemli sorunu kreştir. Yirmidört saat hizmet veren kreşler yaygınlaştırılmalıdır. Kreşlerin hangi mekanlar kullanılarak açılacağı ve bütçesinin nasıl karşılanacağı ile ilgili, sağlık çalışanları lehinde düzenlenmelidir.
18 - Servis hizmetleri
Bakanlık merkez teşkilatlarına sağlanan servis hizmetleri, 7/24 hizmet veren hastanelere sağlanmamaktadır. Sağlık çalışanlarının servis hizmetlerinden faydalanması sağlanmalı veya ulaşım yardımı yapılmalıdır.
19 - Muayene önceliği
Daha öncesinde sağlık çalışanlarına verilen muayenelerde öncelik artık verilmemekte ve sağlık kurumlarında muayene süresi beklediğinden, uzun süreli hizmet kayıpları yaşanmaktadır. Muayene öncelik hakkı, sağlık çalışanlarına yeniden verilmelidir.
20 - Sağlıkta şiddet
Sağlıkta şiddet gün geçtikçe artmaktadır. Çalışan sağlığı ve güvenliği konusunda kurumlardaki mevcut uygulanmalar yeterli bulunmamaktadır. Şiddet uygulayan kişinin yargılanmasının tutukluluk süresi içinde yapılması ve 24 saat gözaltında tutulmasına yönelik yasal düzenleme yapılmasına karşın uygulamada çok fazla karşılığı bulunmamaktadır. Yapılan yasal düzenlemelerin uygulanması sağlanmalı, sağlık çalışanına şiddet uygulayan kişi, 6 ay boyunca sağlık güvencesiz kalmalı ve harcamaları kendileri karşılamalıdır.
21 - İzin ve raporlar
Sağlık çalışanları izinli ve raporlu oldukları dönemde, döner sermayelerinde kesinti olmaktadır. Sağlık çalışanlarının 666 sayılı KHK ile düzenlenen sabit ödeme katsayıları artırılarak, kişilerin izinli ve raporlu olduğu dönemlerdeki kayıpları karşılanmalıdır.
22 - Doğum izni
Ücretli doğum izin süreleri maalesef yeterli değildir. Doğumdan önce 8 hafta, doğumdan sonra 8 hafta olan ücretli doğum izinleri, doğumdan önce 12 hafta doğumdan sonra 12 hafta olarak yeniden düzenlenmelidir.
23 - Mobbing
Amirleri ve iş arkadaşları tarafından hemşirelere mobbing uygulamaları giderek arttığı gözlemlenmektedir.İş yerinde mobbing uygulamaları ile ilgili tanımlamalar ve yasal düzenlemeler daha net hale getirilmeli ve özellikle sağlık hizmetleri ortamındaki mobbing vakaları ile etkili mücadele edilmelidir. Mobingle ilgili detaylı bilgiye daha önce yayınlamış olduğumuz ''Mobbing nedir? nasıl ispat edilir? Mücadele nasıl olmalıdır?'' adlı içerikten ulaşabilirsiniz.
24- Dinlenme alanları ve süreleri
Hemşirelerin dinlenme alanlarının çoğu yerde yetersiz olduğu, hatta bazenhiçbir dinlenme alanın olmadığı gözlenmektedir. Çalışma ortamlarında uygun şekilde istirahat alanlarına yer verilmelidir. Nöbetlerde belirli periyotlarla işi aksatmayacak şekilde yarım saatlik molalar olmalıdır. Bu konuda resmi düzenlemeler yapılmalıdır.
25 - İş kazası / meslek hastalığı
Özel sektördeki bir sağlık çalışanı, iş ortamında ve işinden dolayı bir hastalık veya kaza yaşadığı durumda, bu durum iş kazası veya meslek hastalığı olarak tanımlanmakta, kamuda çalışan bir sağlık çalışanı ise iş ortamında ve işinden dolayı bir hastalık veya kaza yaşadığında bu hakka sahip olamamaktadır. Kamu çalışanlarına ilişkin meslek hastalığı ve iş kazası uygulamaları ile ilgili yasal düzenlemeler yapılmalıdır.
26 - İş sağlığı ve güvenliği
İş sağlığı ve güvenliği yasası, uygulamada ve yürürlükte olduğu halde psiko-sosyal riskler, tükenmişlik, radyasyon, fiziksel riskler ve şiddet gibi birçok riskle karşı karşıya olan sağlık çalışanlarının iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarına gereken önem verilmemektedir. İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası ile sağlık çalışanlarının mesleki risklerine dair eğitimler verilmeli ve iş ortamları bu doğrultuda yeniden düzenlenmelidir.
27 - Etkin ödüllendirme sistemi
Sağlık kurumlarında etkin bir ödüllendirme sistemi bulunmamaktadır. Yapılan tüm düzenlemeler, ceza odaklı yapılmaktadır. Çalışanların motivasyonunu artıracak, etkin ve verimli ödüllendirme sistemleri kurgulanmalı ve uygulanmalıdır. Hemşirelerin verimli ve var gücüyle çalışması görmezden gelinmektedir.
28 - Sendikacılık
Sendikalar bireysel çıkarı değil mesleğin çıkarını gözetmelidir. Hemşireliğin kazanımları için bir sendika diğer sendikayı rakip olarak görmemeli. Ortak kazanımlar için birlikte mücadele etmelilerdir
Bu makalemde ben gözlemlediğim ve araştırdığım hemşireliğin 28 sorununu kaleme aldım. İlerleyen zamanlarda buradaki maddeler bir bir detaylıca kaleme alınacaktır. Sizlerinde eklenmesini ve görmezden gelinen mesleki sorunlarımız varsa yorum olarak belirtirseniz makaleyi güncellerim.
Serhat GÜN