Osteoporoz, birim hacme düşen kemik kütlesinde azalma, kemik dokusunun mikromimarisinin ve kemik kalitesinin bozulması sonucu kırılganlığının artması ile karakterize sistemik bir iskelet hastalığıdır.
Osteoporoz ilk defa Jean Georges Lobstein tarafından “porous bone” olarak tanımlanmıştır. Osteoporozun etiyolojik olarak sınıflaması primer ve sekonder olmak üzere 2 tiptir. Bunlar;
Primer Osteoporoz
- Senil Osteoporoz (tip II)
- Post-menopozal osteoporoz (tip I)
- Juvenil osteporoz
Sekonder Osteoporoz
- Immobilizasyon
- Kronik alkolizm
- Endokrin hastaliklar
- Gastrointestinal hastalıklar
- Hematolojik hastalıklar
- Genetik hastalıklar
- Kronik ilaç kullanımları
- Karaciğer hastalıkları
- İnflamatuvar bağ dokusu hastalıkları
- Malignensiler
Bu sınıflama içinde en büyük hasta grubunu ise post-menopozal (Tip I) ve senil osteoporotik (Tip II) hastalar oluşturmaktadır.
Osteoporozun risk faktörleri genetik faktörler; beslenme durumu (yetersiz kalsiyum alımı, fazla fosfor alımı, aşırı alkol, sigara, kahve, tuz tüketimi); yaş, ırk, cinsiyet, estrogen yetersizliği, bazı hastalıklar (bağ dokusu hastalıkları, malign hastalıklar, endokrin hastalıklar v.b.), ilaçlar (Kortizon, Tiroid İlaçları v.b)dır.
Omur, kalça, el bileği ve diğer kemiklerde görülen (frajilite) kırıklar sonucu oluşan ani, şiddetli bel veya sırt ağrıları osteoporozun en önemli bulgularıdır.
Teşhiste kemik yoğunluğu önemlidir ve bunu ölçmek için kemik dansitometresi denilen yöntem kullanılmaktadır.
Osteoporoz tedavisinin amacı; kemikleri maksimum seviyede korumak, kemiklerin daha fazla zayıflamasını engellemek, kemik hücre ve dokusunun kaybını önlemek olmalıdır. Osteoporozdan korunmak amacıyla gebelikte ve günlük hayatta yeterli Ca alınmalı, sigara, alkolün günlük tüketiminde aşırıya kaçınılmamalı; böbreklerde aşırı Ca tüketimine bağlı taş oluşumunu önlemek için bol sıvı alımına dikkat edilmeli, günlük hayatta yeterli D vitamini alınmalı, yaşam boyu egzersize önem verilmeli, belirli aralıklarla kemik dansitesi ölçümü yaptırılmalıdır.
Osteoporoz ve Hemşirelik Bakım Planları
Hemşirelik Tanısı: Ağrı
Nedeni: Kemik kütlesindeki azalmaya bağlı bel ve sırt bölgesinde ağrı.
Beklenen Sonuçlar: Hasta ağrısının azaldığını ifade eder.
Hemşirelik Girişimleri:
- Önerilen analjezikleri uygun dozda vermek
- Üygunsa rahatlatıcı masaj yapmak
- Ağrı kontrolü ile ilgili eğitim vermek ve önerilerde bulunmak (örneğin masaj yapmak, düz ve vücut mekaniklerine uygun istirahat etmek, düzenli egzersiz yapmak)
Hemşirelik Tanısı: Anksiyete
Nedeni: Yaşam kalitesindeki bozulmaya bağlı anksiyete gelişmesi.
Beklenen Sonuçlar: Anksiyeteyi gidermek, hastalığa uyumu kolaylaştırmak
Hemşirelik Girişimleri:
- Bireye durumu nasıl algıladığını ifade etmesi için fırsatlar sunmak
- Hastalığı hakkında bilgi vermek
- Günlük aktivitelere katılımını teşvik etmek
- Güven ortamı sağlamak
- Relaksasyon yöntemlerini (Müzik dinletmek, egzersiz, masaj v.b.) uygulamak
Hemşirelik Tanısı: Fiziksel harekette bozulma
Nedeni: Kırık oluşması riskinin mevcut olması; ağrıya bağlı hareket sınırlılığı.
Beklenen sonuçlar: Hastanın belli bir program dahilinde düzenli egzersiz yapmasını sağlama ve günlük aktivitelerin kısıtlanmaması.
Hemşirelik Girişimleri:
- Günlük yaşam aktivitelerine yönelik bireyin temel gereksinimleri öğrenmek
- Bireyin hastalığı ile ilgili korkularını paylaşmak
- Düzenli ve kontroliu biregzersiz programının hastalık açısından önemini anlatmak
- Yatak içerisinde Rom egzersizlerini yapmak
- Bireyingünlük yaşam aktivitelerine katılımını sağlamak
Hemşirelik Tanısı: Potansiyel Komplikasyon, Kırık Oluşma Riski
Nedeni: Kemik kalitesinin bozulması sonucu kırılganlığının artmasına bağlı kemiklerde kırık oluşması riski
Beklenen Sonuçlar: Hastayı düşmelere karşı korumak, hastada kırık oluşmasını engellemek.
Hemşirelik Girişimleri:
- Kemik kalitesini arttırıcı diyete uyumu sağlamak.
- Buna göre; sigara, alkol, tuz, kafeinin günlük tüketiminde kullnılmaması, böbreklerde aşırı Ca tüketimine bağlı taş oluşumunu önlemek için bol su içmeli, günlük hayatta yeterli D vitamini ve protein alınmasını anlatmak
- Düşmelere karşı çevresel güvenliği sağlamak (Yetersiz aydınlatma, kaygan zeminler, ev içi takılmaya neden olabilecek eşikler,)
- Düşmeler açısından kişiye ait risk faktörlerini saptamak (Yürüme, görme ve denge bozuklukları, depresyon, demans, kronik hastalıklar ve kullanılan bazı ilaçlar v.b.)
- Düzenli egzersizle ilgili önerilerde bulunmak ve öne eğilerek çalışma, yükseğe uzanma ve ağırlık taşıma aktivitelerinin kısıtlanmasını sağlamak
- Düşme sırasında kalça eklemini dıştan korumak amacıyla trokanterik yastıkçık içeren kalça koruyucu petleri önermek
- Düşmeye neden olan risk faktörleri hakkında aile ve hastaya eğitim vermek
- Kırık belirtilerini açıklamak