Amaç: Meme kanseri olan hastanın tedavi seçenekleriyle ilgili karar verme sürecine aktif katılması, tedavi planına tümüyle uyması, yardımcı tedavinin yan etkilerine katlanması ve değer verdiği kişilerle sağlık çalışanının sağladığı destekten tatmin olması.
Ameliyat Öncesi Hemşirelik Bakım Yönetimi
Meme kanserli hastanın bakımı, hekim, hemşire ve diğer ekip üyelerinin işbirliğini gerektiren bir süreçtir.
Ameliyat öncesi hastaya mastektominin neden yapılacağı, yararları, psikolojik ve kozmetik etkileri iyice anlatılmalı ve tartışılmalıdır. Hastanın uygulanacak tedavi yöntemleriyle ilgili soruları olabilir veya yöntemlerin riskleri ve yararları konusunda bilgi isteyebilir. Hastaya muhtemel kesi yeri açıklanır, drenler ve drenaj materyali hakkında bilgi verilir.
Hastaya ilk 24 saat kolunu ve omuzunu hareket ettirmemesi gerektiği ve bir yastık üzerinde yükseltilerek lenfatik ve venöz akışın kolaylaştırılacağı anlatılmalıdır. Hemşire ameliyat öncesi dönemde hastaya ve ailesine tedavinin yan etkilerinden, kişisel bakım uygulamalarından söz etmeli ve hekimle işbirliği içinde olmalıdır.
Mastektomi yapılması planlanan bir hastaya verilecek ameliyat öncesi eğitim aşağıdaki konuları içermelidir:
- Hastanede uygulanacak rutin yatış işlemleri
- Ameliyat öncesi rutin fiziksel hazırlık işlemleri
- İnsizyon şekli, yeri, drenaj sistemi
- Yatak içinde dönme ve oturma
- Etkilenen taraftaki kolun elevasyonu
- Etkilenen taraftaki el ve kolun bakımı
- Ameliyat sonrası omuz ve kol egzersizleri, derin solunum ve öksürük egzersizleri
Bu egzersizler hastaya öğretilirken uygulamasına da fırsat verilmelidir.
Ameliyat Sonrası Hemşirelik Bakım Yönetimi
Meme ameliyatı sonrası bakım, hastanın fiziksel anlamda rahat ettirilmesi, uygun
beslenmenin sağlanması, komplikasyonların önlenmesi, hastanın taburculuğa hazırlanması ve hastanın evde bakımının sağlanması konularını içerir.
Fizksel Rahatlığın Sağlanması: Mastektomi sonrasında ağrı ve rahatsızlık duyulması beklenen bir durumdur. Ancak uygun analjezikler ve bakımla ağrı kontrol edilebilir. Mastektomi ameliyatı sonrasında ağrı, kişinin ağrı eşiği ile ilişkilidir ve kişisel farklılıklar gösterir. Ameliyat sonrasında hastanın ağrı düzeyinin değerlendirilip hemen tedaviye başlanması hem ağrının giderilmesine, hem de hastanın rahat uyuyabilmesine ve dinlenmesine olanak sağlar.
Hastanın fiziksel olarak rahatlaması ameliyat sonrası görülen yoğun duygusal stresin azalmasına yardımcı olur. Yatak içinde dönme ve yataktan kalkma sırasında ağrı olabilir. Bunun için hastaya önceden analjezik verilmesi hastanın rahatlamasını ve bu hareketleri daha kolay yapmasını sağlar.
Hastanın ameliyat olan tarafın aksi yönünden destek alarak kalkması gerilmeyi ve ağrıyı azaltır. Ameliyat sonrası ilk bir kaç günde ameliyat olan tarafın desteklenmesi gerekir. Doktor tarafından da önerilmişse etkilenen kola ilk günlerde askı uygulanabilir. Bu omuza olan baskıyı azaltarak rahatlama ve destek sağlar.
Ameliyat edilen bölgedeki sinirlerin kesilmesine bağlı o alanda duyarsızlık, karıncalanma, göğüs duvarında aşırı duyarlılık, hatta fantom meme hissi gelişebilir. Hastaya bunların olabileceği anlatılmalıdır. Hemşire hastaya bu durumun giderek azalacağını ve bir yıl içerisinde kaybolacağını açıklamalıdır.
Beslenmenin Sağlanması: Mastektoi sonrası genellikle beslenme ile ilgili bir sorun görülmez. Hasta mümkün olduğunca erken normal beslenme düzenine döndürülür. Dokuların onarımı ve enerji gereksinimi için yüksek kalorili ve proteinli diyet verilmelidir. Ameliyat sonrası genellikle hasta bitkinlikten yakınır. Hastaya yemek yerken, banyo yaparken yardımcı 18 olmak gerekebilir.
Ancak hastanede taburcu olmadan once hastanın mümkün olduğu kadar günlük bakım gereksinimini kendisinin yapması için teşvik etmek gerekir. Bu taburculuk sonrası için gerekli bir hazırlıktır.
Mastektomi Sonrası Egzersiz Programı: Mastektomi sonrası hastanın o taraftaki kolu ve eli yastık üzerinde elevasyona alınmalıdır. El ve kol dirsekten yukarıda, dirsek ise omuzdan yukarıda olacak şekilde tutulmalıdır. Yatarken ve otururken bu durum sürdürülmeli, lenfatik ve venöz dolaşım kolaylaştırılmalıdır.
Mastektomi Sonrası Egzersiz Programı
1. GÜN: Opere kol elevasyonda, 45 derece abduksiyon, el pompalama egzersizleri, omuz izometrik egzersizleri
2. GÜN: Kendine bakım aktiviteleri, opere kolu kullanmaya teşvik, dirsek- el bileği- el aktif EHA (Eklem Hareket Açıklığı) egzersizleri
3. GÜN: Omuz eklemi aktif egzersizleri (abd ve flex 40 derece, IR-ER tolere edebildiği kadar)
4. GÜN: Omuz abduksiyon-fleksiyon hasta toleransına göre
Ev Programı: Aktif EHA, makara ve tırmanma egzersizleri, Codman (Sarkaç) egzersizleri
Daha zor ve hareketli egzersizlere hekimin önerisiyle genellikle drenler çekildikten sonra başlanır. Drenler çekildikten sonra saç tarama, duvara tırmanma, gibi egzersizler yavaş yavaş artırılarak yaptırılır.
Bu egzersizler üst ekstremite kaslarını güçlendirir ve mobilize eder.Aynı zamanda eklem esnekliğini artırır. Ayrıca kan akımı düzelir, üst ekstremitedeki ödem, şişlik azalır. Duyusal, motor fonksiyonları düzenler.
Ameliyat kesisi üzerine olabilecek basıyı azaltmak ve seroma gelişimini engellemek amacıyla ameliyat olan tarftaki kol bir sure hareketsiz tutulur. Daha sonra bir topu sıkma, yumrruk yapıp açma veya el bileğini fleksiyona ve ekstansiyona getirme şeklinde hareketler saat başı bir kez yaptırılarak el egzersizlerine başlanır.
EHA EGZERSİZLERİ
Komplikasyonların Önlenmesi: Meme kanseri tedavisi olan her kadında erken evrede yakalanmış ve tedavi edilmiş de olsa yaşamı boyunca hastalığın nüksedeceği korkusu olur. Bazı kadınlarda tedaviden bir kaç ay sonra veya yıllar sonra nüks olabilir. Bu nedenle hastalara nüks veya metastaz belirtisi olabilecek kemik ağrısı ya da kesi yerinde değişiklikleri 25 hemen doktora bildirmeleri öğütlenir.
Kronik lenfödem özellikle çok sayıda nodülün çıkarıldığı ameliyatlardan sonra oluşur. Ameliyatlı taraftaki kol çevresi, diğer kolun çevresinden %10 fazla artarsa ödem geriye dönüşü olmaksızın kalabilir. Bu ciddi bir durumdur. Elastik sargı uygulaması, antibiyotik, tuz ve sıvı kısıtlaması, diüretik tedavi uygulanabilir. Ancak tamamen iyileştirilemeyebilir. Mastektomi ve lenf düğümü diseksiyonu sonrası travma ve enfeksiyonlardan mutlaka kaçınılmalıdır. Eğer travma veya enfeksiyon söz konusu ise hastanın hemen hekime baş vurması önerilir.
Mastektomi Sonrası Lenfödem ve Hemşirelik Bakımı
Aksillada sayıları 20-30 kadar olan lenf nodu bulunmaktadır. Aksiller lenf nodlarına, memenin dış kadranından, göğüs bölgesinden ve karın duvarlarından gelen yüzeyel lenf damarları ve üst ekstremitenin lenf damarları dökülmektedir. Meme kanseri sonrası cerrahi geçiren hastaların ortalama olarak %15-25’inde lenfödem gelişmektedir. Lenfatik sistem, dokular arası sıvıyı ve plazma proteinlerini venöz dolaşıma taşıyan tek yönlü damar sistemidir.
Lenfatik sistem yabancı maddelerin uzaklaştırılmasında, bakterilerin yok edilmesinde,
lenfosit ve antikor oluşumunda rol oynar. Lenf nodülleri cerrahi olark çıkarıldığında ameliyat sonrası erken dönemde lenf ödem gelişebilir.
Lenfödem lenfatik sistemdeki sıvının intertisyel alanda, özellikle deri altı yağ dokusunda birikimi olarak tanımlanır. Lenf ödem oluşumundaki temel neden, koldaki lenfatik drenajı sağlayan koltukaltı lenf nodlarının çıkarılması sonucu lenfatik akışın kesintiye26 uğramasıdır. Bu nedenle lenf ödem olasılığı çıkarılan lenf nodlarının sayısına ve ameliyat türlerine bağlı olarak farklılık göstermektedir.
3000 kişi üzerinde yapılan bir çalışmada kolda lenf ödem görülme oranının; radikal mastektomi sonrası %39.5, modifiye radikal mastektomi sonrası %24 ve meme koruyucu cerrahi sonrası %9.3 olduğu belirtilmektedir Ameliyat türünün yanında cerrahi insizyon da lenf ödem gelişimini etkilemektedir.
Lenfödem kollateral lenf damarları oluşana kadar süren geçici ancak kişinin yasam kalitesini olumsuz yönde etkileyerek günlük yasam aktivitelerinde kısıtlamalara yol açan bir durumdur. Bu nedenle kişinin asıl sorununun yanında baş edilmesi gereken önemli bir sorun olarak görülmelidir.
Bu dönemde lenfatik akımı hızlandıracak önlemler alınmazsa fibröz doku oluşabilir ve lenfödem geriye dönüşsüz şekilde kalabilir. Bu kronik sıvı birikimi sırasında oluşan bir ayralanma o ekstremitede enfeksiyon gelişimine neden olur.
Hastanın ameliyat olan taraftaki kolunda ödem oluşması halinde nasıl anlayacağı ve önlemek için neler yapması gerektiğinin anlatılması oldukça önemlidir.
Meme Kanseri Hemşirelik Tanıları ve Bakım Planları
