Gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ülkelerde idrar yolu enfeksiyonu önemli bir problemdir. Bu artış, tanı ve tedaviye yönelik harcamalarda da artışa yol açtığı gibi, yaşam kalitesinin düşmesine, ölümlerin artmasına ve iş gücü kayıplarına da yol açtığından, önemli bir sağlık sorunu haline gelmiştir.
Enfeksiyonun prevelansı yaş, cins ve hazırlayıcı faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterir. İdrar yollarında en yaygın bozukluk nedeni bakteriyel enfeksiyondur. Sağlıklı genç, yaşlı, kadın ve erkeklerde çoğunlukla mesane ve idrarda bakteri bulunmazken, bazen mesanede bakteri kolonizasyonu olabilir. Bu durum asemptomatik bakteriüri olarak adlandırılır ve tedaviyi gerektirmez. Ancak, idrar yolunda tekrarlayan bakteri invazyonu idrar yolu enfeksiyonu tanısını koydurabilmektedir.
İdrar Yolu Enfeksiyonunun Nedeni
İdrar yollarında yapısal anomalisi olmayan ve taş bulunmayan hastalarda gelişen idrar yolu enfeksiyonunun %80’inin nedeni Escherichia coli (E.coli)’dir. Escherichia coli idrar yolu enfeksiyonuna yol açan en yaygın patojendir. Her mililitrede 105 veya daha fazla bakteri koloni miktarı tipik olarak idrar yolu enfeksiyonu bulgusudur.
Bununla birlikte; idrar yolu enfeksiyonu belirti ve bulguları olan kişilerde 102-103 bakteri kolonizasyonu da idrar yolu enfeksiyonunu belirtir. Fungal ve parasitik enfeksiyonlar idrar yolu enfeksiyonuna yol açmasına rağmen, sık görülmezler. Bu patojenler immünsupresif hastalarda, diyabetes mellitusu olan ve çoklu antibiyotik kullanan hastalarda idrar yolu enfeksiyonu nedeni olarak görülmektedir.
İdrar yolu enfeksiyonuna en sık neden olan mikroorganizmalar; escherichia coli, proteus, entorococcus, pseudomonas, klebsiella, staphylococcus, entorobacter, candida, Serratia’dır.
İdrar yolları üretranın dışa açılan kısmı hariç sterildir. Sterilite fizyolojik ve mekanik savunma mekanizmaları ile devam ettirilir ve idrar yolu enfeksiyonu gelişmesi önlenir. Bu savunucu mekanizmalar; mesanenin tam olarak boşaltılması, mesane mukozası, idrarın normalde antibakteriyal özellikte olması, üreterovezikal bileşkenin kas gücü ve idrarı mesaneye doğru iten peristaltik hareketlerden oluşur.
Savunma mekanizmalarındaki her bir değişiklik idrar yolu enfeksiyonunun gelişme riskini arttırır.
İdrar Yolu Enfeksiyonu ve Hemşirelik Bakım Planları
Hemşirelik Tanısı: Akut Ağrı
Nedeni: Enfeksiyon
Beklenen Sonuç: Hastanın ağrıyı tolere edebilmesi veya ağrı/rahatsızlığın geçtiğini ifade etmesi.
Hemşirelik Girişimleri:
- Ağrının ciddiyetini, miktarını ve özelliğini saptamak
- Sırtın alt bölgesine sıcak uygulama yapmak
- Oturma banyosu için hastay bilgilendirmek ve/veya antispazmotiklerin (örn; phenazopyridine) kullanımı için hastayı teşvik etmek
- Gerekli durumlarda gevseme teknikleri ve dikkati başka yöne çekme teknikleri kullanmak
Hemşirelik Tanısı: Enfeksiyon
Nedeni: Enstrümentasyon veya kateterizasyon uygulaması, idrar kateteri uygulaması, uygun olmayan tuvalet koşulları, hamilelik, kronik alkali idrar, idrar retansiyonuna bağlı staz
Beklenen Sonuçlar: İdrar yolu enfeksiyonu belirti ve bulgularının olmaması örn; idrarın berrâk olması ve kötü kokmaması, idrar yaparken ağrının olmaması, beyaz kürenin normal düzeylerde olması, ateş titreme, yan ağrısı ve/veya subrabupik ağrının olmaması
Hemşirelik Girişimleri:
- İdrar yolu enfeksiyonunda predispozan faktörleri içeren öyküyü almak
- Sık idrara çıkma, idrar yaparken yanma veya ağrı, idrarda kan olması, bulanık idrar, subrapubik bölgede ağrı gibi idrar yolu enfeksiyonu belirti ve bulgularını değerlendirmek
- Böbreklerden kaynaklanan sırt ve yan ağrıları değerlendirmek
- Laboratuvar bulguları değerlendirmek;
- İdrar analizleri; hematüri
- (idrarda kan olması), piyüri(idrarda beyaz kan
- hücresinin olması) yönünden değerlendirilir.
- İdrarda bakteri miktarı belirlenir.
- İdrar kültürü ile sebep olan organizma saptanır.
- Sık sık idrara çıkma (her2/3 saate bir) ve mesanesini tam boşaltma konusunda hastaya bilgi vermek
- Hastaya günde 500-100 mg vitamin C veya kızılcık suyu almasını önermek
- Hastayı, reçete edilmiş antibiyotiklerin tümünü bitirm için teşvik etmek ve tedavinin etkinliğini değerlendirmek
Hemşirelik Tanısı: Tedavi Planını Yönetmede Bireysel Yetersizlik
Neden Olan Faktör: İdrar yolu enfeksiyonu nedeninin ve şeklinin herkes için aynı olmaması ve hastanın hastalığa ilişkin bilgi eksikliği
Beklenen Sonuç: Hastanın idrar yolu enfeksiyonu nedeni, risk faktörleri, bu faktörlerin kontrolü ve tedavisine ilişkin bilgiye sahip olması ve tıbbi tedavisini tamamlaması
Hemşirelik Girişimleri:
- Hastanın idrar yolu enfeksiyonu hakkındaki bilgi düzeyini değerlendirmek
- Hastanın hastalığına ilişkin çelişkili duyguları değerlendirmek
- Hasta eğitiminin içeriğinde şunlar yer almalı:
- İdrar kültürünü takip etmek
- Mesanenin sık boşaltılması
- Hiyenik uygulamalar, ayakta duş şeklinde banyo yapılması
- Perine temizliği önden arkaya doğru yapılması
- Seksüel aktiviteden sonra mesanenin hemen boşaltılıma
- Günlük kilot değiştirilmesi ve hava geçiren çamaşırlar
- Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonun belirti ve bulgularını rapor etmesi için hastayı teşvik edilir.
- Sağlığı yükseltme aktiviteleri öğretmek; Sağlığı yükseltme aktivilerinin içeriğinde şunlar yer almalı:
- Mesanenin düzenli ve tam olarak boşaltılması,
- Bağırsağın düzenli olarak boşaltılması,
- Üriner eliminasyondan veya defekasyondan sonra perinenin önden arkaya silinmesi
- Günde yeterli miktarda sıvı tüketilmesi
TABURCULUK EĞİTİMİ
Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonunu önlemek için hastaya verilecek eğitim şunları içermelidir;
- Hastalara, antibiyotiklerin önerildiği gibi kullanılmasının önemini açıklanır. Belirtiler tedavinin 1–2. gününde geçebilir, fakat mikroorganizmalar tedavi sonlanıncaya kadar bulunabilir,
- Aşağıda verilen uygun hijyen kurallar konusunda hasta bilgilendirilir;
- Perineal bölgenin dikkatli temizlenmesi
- İdrar yaptıktan sonra bu bölgenin önden arkaya silinmesi
- Her defekasyondan sonra su ve sabunla bölgenin temizlenmesi
- Cinsel ilişkiden önce ve sonra mesanenin boşaltılmasının önemini açıklanır.
- Gün boyunca her 2-4 saatte bir düzenli ve uygun şekilde idrara çıkma konusunda bilgi verilir.
- Yeterli sıvı almanın önemi anlatılır.
- Sert sabun, pudra, sprey kullanmaması ve oturarak banyo yapmaması konusunda bilgi verilir.
- Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu belirtilerini kaydetmesi konusunda bilgi verilir