Hipertansiyon ve hemşirelik bakım planı konularına geçmeden önce, hipertansiyon hastalığını tanımak gerekir. Hipertansiyon, kan basıncı, kan akısının damar duvarına yaptığı basınçtır. Normal koşullarda kan akışını düzenleyen homeostatik mekanizmalarla kan basıncı aynı kalır. Arteryel kan basıncı, kardiyak output (sistolik basınç) ve periferik Vasküler direncin (diyastolik basınç) çarpımı ile belirlenir.
Kardiyak output, atım hacmi ile kalp hızının çarpımıdır. Periferik vasküler direnç, damarların kasılması ya da gevşemesi, otonom sinir sistemi ve epinefrin ve norepinefrin gibi dolaşımdaki hormonlarla kontrol edilir. Periferik vasküler direnç, kalp hızı ya da atım hacminde artış yaratan herhangi bir faktör, dolayısıyla sistemik arteryel basıncı da artırır. Vücutta sistemik kan basıncının düzenlenmesi ve sürdürülmesinde arteryel baroreseptör sistem, vücut sıvı hacminin düzenlenmesi, renin-anjiotensin sistem ve vasküler otoregülasyon önemli rol oynayan kontrol sistemleridir.
Primer ya da esansiyel hipertansiyon (nedeni bilinmeyen) vakaların yaklaşık %90’ını oluştururken; Sekonder hipertansiyon ise renal, endokrin, santral sinir sistemi bozuklukları, sodyum ya da su retansiyonuna neden olan ilaçlara bağlı olarak gelişir. Başlangıçta ve bazen yıllarca primer hipertansiyon bulgu vermeyebilir. Hipertansiyon rutin fiziksel muayene, tarama testleri ya da diğer hastalıkların tanılanması sırasında kan basıncının ölçümü ile tesadüfen bulunabilir.
Sıklıkla angina pektoris, miyokard enfarktüsü, konjestif kalp yetmezliği, inme ya da renal hastalık nedeniyle hipertansiyon saptanabilir. Hipertansiyon, bu düzenleyici mekanizmalardaki anormalliklere bağlı olarak birden fazla kan basıncı ölçümünde sistolik kan basıncının 140 mmHg, diyastolik kan basıncının ise 90 mmHg üzerinde olmasıdır. Ulkemizde antihipertansif ilaç kullanan ya da kan basıncı > 140/90 mm Hg olan kişilerin prevalansı erkeklerde %36.8, kadınlarda ise %46.3’dür. Buna göre, ülkemizde halen 5.2 milyon erkek ve 6.6 milyon kadında hiper tansiyon bulunmaktadır.
Yüksek kan basıncının önlenmesi, belirlenmesi, değerlendirilmesi ve tedavisine ilişkin Ulusal Birleşik Komitenin Yedinci Raporu’nda (2003), yetişkinlerde kan basıncının sınıflandırılmasında önemli değişiklikler yapılmıştır. Yeni sınıflandırmaya göre yetişkinlerde “normal” kan basıncı, sistolik s120 mmHg ve diyastolik <80 mmHg’dir.
Sistolik kan basıncı 120-139 mm Hg ya da diyastolik kan basıncı 80-89 mm Hg arasında ise prehipertansif olarak sınıflandırılır ve kardiyovasküler komplikasyonları önlemek için yaşam biçimi değişikliklerinin yapılmasını gerektirir. Hipertansiyon ile kardiyovasküler olaylar arasında doğru ilişki vardır ve diğer risk faktörlerinden bağımsızdır. Daha yüksek kan basıncı, koroner, serebral, renal ve periferik vasküler hastalık açısından daha yüksek risk taşır. Bununla birlikte, hipertansiyonun kontrolü, kardiyovasküler morbidite ve mortalitenin önemli derece de azalmasına neden olur.
Kan basıncının tedavisinde komplike olmayan Evre 1 hipertansiyonu olan kişilerin çoğunda başlangıç tedavisi olarak thiazide tipi diüretikler önerilir. Evre II ve Evre III hipertansiyon için iki ya da daha fazla ilacın kombine edilmesi gerekebilir.
HASTA AİLENİN EĞİTİMİ VE TABURCU PLANI
Hasta ve ailesine aşağıdaki konularda bilgi ve eğitim verilir;
- normal ve sınırları aşan kan basıncı değerleri,
- hipertansiyonun genellikle asemptomatik olması nedeniyle, semptomların kan basıncını yansıtmada güvenilir olmadığı,
- uzun süreli takip ve tedavinin gerekli olduğu, tedavi ile hipertansiyonun iyileşmeyeceği, ancak kontrol altına alınabileceği, kontrol altındaki hipertansiyon ile normal bir yaşam biçimi sürdürülebileceği, kontrol altına alınamayan hipertansiyonun olası tehlikeleri,
- önerilen ilaçların adları, etkileri, dozaj ve yan etkileri, ilaç almada zamanlamayı planlaması, ilaç unutulduğunda daha sonra çift doz alınmaması,
- ilacın bırakılmasının ciddi hipertansif reaksiyonlara neden olabileceği için ilaçların hemen kesilmemesi, kan basıncı artarsa, sağlık bakım elemanına danışmadan ilaç dozajını arttırmaması, başkasının kullandığı ilacı almaması, ilacın yan etkilerinin zamanla azalacağı, empotans ya da diğer cinsel sorunlar geliştiğinde ilaç ya da dozajının değiştirilmesi konusunda sağlık bakım elemanına danışması,
- potasyum kaybı yaratan diüretikler alıyorsa, potasyumdan zengin diyetlere ilişkin bilgi verilmesi, vazodilatasyon yaratan ilaçları aldıktan sonra 3 saat içinde sıcak banyodan, aşırı miktarda alkol almaktan ve güçlü egzersizler yapmaktan sakınması,
- ortostatik hipotansiyonu azaltmak üzere yataktan yavaşca kalkması, yatağın kenarında birkaç dakika oturması, yavaşca ayağa kalkması, uzun süre ayakta durmaması, venöz dönüşü artırmak için bacak egzersizleri yapması,
- uyurken yatağın baş kısmını yükseltmesi, baş dönmesi olduğunda oturması gibi uygulamalara ilişkin bilgi verilir.