Hemşirelikte etik

 

Hemşirelikte Etik nedir sorusuna girmeden önce etik kavramını tanımlamamız gerekir. Etik; Yunanca ‘ethos’ sözcüğünden gelmektedir, ‘ahlak kuramı’ ya da ‘teorik ahlak’ anlamındadır. Etik bireyin davranışlarını temel olan ahlak ilkelerin tümüdür. Belli bir bilime göre ahlakın incelenmesidir.

Etik,

• “iyi ve kötü nedir?”,
• “ yanlış ve doğru nedir?”,
• “iyi ve kötü, doğru ve yanlış nasıl ortaya çıkar?”,
• “evrensel bir iyiden ya da kötüden söz edilebilir mi ?” sorularına cevap verir.

Etik İlkeleri Nelerdir

Özerkliğe Saygı İlkesi: Bireyin kendi hayatı ile ilgili kararlar hakkında karar verme hakkıdır.
Adalet ilkesi: Sağlık hakkının tüm bireyler için ulaşılabilir,eşit,adaletli olması etik bir ilke ve değerdir.
Yarar sağlama: Bireye yarar sağlamak,zarar vermeyi önlemek.
Zarar vermeme: Kasıtlı zarar vermemek,zarar riski varsa en aza indirmek.

Etik İkilem herhangi bir durum karşısında istenmedik iki veya daha fazla seçeneğin bulunması VEYA ahlaki ve etik değerlerin çatışması olarak tanımlanır.

Hastane etik kurumları, bireysel ve kurumsal sorunların veya etik ikilemlerin giderilmesi ve bilimsel çalışmaların yürütülmesinde karşılaşılan etik sorunların çözümlenebilmesi için oluşturulmuştur. Hastane çalışanlarını hasta bakımı ve tedavi yöntemlerinin etik yönleri hakkında eğitmek, etik konularda geçerli politikalar üretmek, gerektiğinde anlaşmazlıkları çözmek amacıyla kurulmuştur.

Ahlak; insanın doğasında bulunan ya da sonradan kazandığı iyi tutum, davranış biçimleri, fazilet ve erdem anlamında kullanılır. Genel anlamıyla davranış kuralları topluluğudur, ‘kişinin yaşadığı toplumsal çevrenin törelerine uyma yetisi, yeteneği’ olarak tanımlanır.

Deontoloji; “Yükümlülük bilgisi” meslek uygulamasında uyulması gereken yasal ve ahlaki yükümlülüktür. Bir mesleği belirleyen ve onu yapanların uyması gereken kuralların tümüdür. Tıbbi deontoloji, sağlık hizmeti verenler ile sağlık hizmeti alanlar ve yakınlarının beklentileri arasında çıkan ikilemi çözer.

Değer, bireye saygınlık kazandırma özelliği, toplumun yargılarına ya da kişisel görüşe göre güzel, iyi, doğru olana erişilmek istenen ve savunulan subjektif nesnedir. Değerler; aile tutumları, davranışları, kültürel ve dini etkiler, eğitim-öğretim sistemi, düşünceler, sosyal ilişkiler, deneyimler ve çocuklukta alınan disiplin ile gelişir.

Değerlerin Özellikleri Şunlardır:

• Sosyal normlardır
• Kişiseldir
• Duygusaldır
• Özneldir
• Tartışılabilir

İçerik yönünden temel değerlerin sınıflandırılması:

• Ekonomik değerler: pratik ve yararlı olma,
• Estetik değerler: güzellik ve uyum,
• Sosyal/toplumsal değerler: müşfik, özverili bencil olmama,
• Politik değerler: güç ve yetenek,
• Kuramsal değerler: deneysel, eleştirisel, gerçekçi olma,
• Dini değerler şeklinde sıralanabilir.

Etik ikilem durumlarında etik davranışı sağlayan temel değerler;

• Alturism(Özgecilik): Başkalarının iyiliğini ve esenliğini düşünmektir.
• Eşitlik: Aynı hak, fırsat ve statüye sahip olmaktır.
• Estetik: Doyum sağlayan obje, olgu ve kişilerin nitelikleridir.
• Özgürlük: Hareket etme hakkını seçebilme kapasitesidir.
• İnsan Onuru: Bireyin değeri ve eşsizliğidir.
• Adalet: Ahlaki ve yasal ilkelerin yüceltilmesidir.
• Doğruluk: Gerçeğe ve kanıtlara bağlılıktır.

Değerlerinin Belirlenmesinin Hemşirelik Mesleğine Sağladığı Faydalar:

• Davranışları ve sorumluluğu belirler. (mesleğine, meslektaşlarına, mesleki örgütüne, hizmet verdiği bireylere)
• Hastalık ve sağlıkta sorunların görülmesini sağlar.
• Doyum, motivasyon, tutarlılık, meslek içinde dayanışma dinamiklilik sağlar.
• Baskı altında kalmasını önyargılı olmayı önler.
• Mesleğin statüsünü güçlendirir.
• Karar vermeyi sağlar. Diğer bir değişle özgürlük ve otonomi sağlar.

İlke(prensip) bir grubun davranış biçimini belirleyen, ayrıntılara olduğu kadar önemli noktalara da ilişkin olabilen, bir kişi ya da grubun titizlikle ve katı biçimde uyduğu ahlak kurallarının tümüdür.

İlkelerin Özellikleri:

• Doğal kanunlardır.
• Gerçeğe dayanır.
• Nesneldir.
• İspat edilir.

Uluslararası Hemşireler Konseyi

ULUSLARARASI HEMŞİRELER KONSEYİ’ NİN (ICN) HEMŞİRELİK ETİK KURALLARI

1. Hemşireliğe duyulan gereksinim evrenseldir.
2. İnsan yaşamına, onuruna ve haklarına saygı hemşirelik kavramı içinde yer alır.
3. Hemşirelik; millet, ırk, inanç, renk, yaş, cinsiyet, siyasi ve sosyal durum farkı gözetmez.
4. Hemşireler, hizmetlerini kendileri ile ilgili diğer gruplarla birlikte, birey, aile ve topluma yöneltirler.

Amerika Hemşireler Birliği

AMERİKAN HEMŞİRELER BİRLİĞİ’NİN (American Nursing Association) (ANA) HEMŞİRELİK ETİK KURALLARI

• Hemşire, bireyin sosyal ve ekonomik durumuna, kişisel özelliklerine ve sağlık sorunlarına bakmaksızın, insan onuruna ve bireyselliğine saygı duyarak hizmet verir.
• Hemşire, bireye ait özel bilgi ve sırları kişisel mahremiyet hakkı olarak niteler ve korur.
• Hemşire, bireyin ve toplumun sağlık bakımı ve güvenliliği açısından yetersiz, yasaya ve deontolojiye uymayan bir kişinin girişimini önleyecek şekilde davranır.
• Hemşire, bireysel hemşirelik karar ve faaliyetlerinin sorumluluk ve yükümlülüğünü üstlenir.
• Hemşire, yüksek nitelikte bakım sağlar.
• Hemşire, bakım işlevlerini ve sorumluluklarını paylaşacağı kişilerin seçiminde uzmanlık ve yeterlilik ölçütlerini kullanarak karar verir.
• Hemşire, mesleki bilgi birikimine katkıda bulunacak çalışma ve faaliyetlere katılır.
• Hemşire, mesleki uygulamalarını ve standartlarını yükselten çalışmalara katılır.
• Hemşire, mesleki kuruluşlar aracılığı ile yüksek nitelikte hemşirelik bakımını sağlayacak koşulları yerleştirme ve sürdürme çalışmalarına katılır.
• Hemşire, toplumu yanlış bilgilendirme ve yanlış anlaşılmadan korumak ve hemşirelik mesleğinin bütünlüğünü sağlamak için mesleki kuruluşların çalışmalarına katılır.
• Hemşire, toplumun sağlık gereksinimlerini karşılamak, toplumsal ve ulusal çalışmaları geliştirmek için diğer sağlık disiplini üyeleri ve diğer sektörlerle işbirliği yapar.

SAĞLIK BAKIMINDA ETİK KARAR VERMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

• Sosyo- kültürel değişiklikler,
• Bilimsel ve teknolojik ilerlemeler,
• Sağlık bakım çalışanlarının mesleki durumundaki değişiklikler,
• Sağlık bakımına tüketicinin katılımıdır.

Etik karar vermede sorulması gereken sorular:

• İlgisi olan tüm insanları belirlemek,
• Onların rollerinin ne olduğunu belirlemek,
• Onların duygulanımları, hatıraları ve ilişkilerini belirlemek,
• Hangi etik teorilere temellendirildiğini belirlemek gerekir.

Etik Problemler

• Doğruyu söylememe,
• Hastane kurallarına uymama,
• İşbirliğini reddetme,
• Hastanenin yetersizliğidir.

Etik İkilemler:

• Doktor istemleri,
• Prognozu ümitsiz olan hastaların yaşamını devam ettirmek için yapılan işlemlerde sıkıntı çekilmesi,
• Hastaların kendileriyle ilgili kararlara katılamaması,
• Hasta ve ailesine bilgi verilmemesidir.

Etik Komitelerin Faydaları Şunlardır:

• Hastanın haklarını korur.
• Hastane personelini hasta bakımının etik yönleri konusunda eğitir,
• Etik konusunda geçerli politikalar üretir,
• Personel, aile, hasta arasında bakım kararları ile ilgili anlaşmazlıklarda öneride bulunur, gereğinde çözer.
• Daha geniş bilgi için deontoloji ve etik kitapları önerilir.