İlaçlar ve ilaç şekiller konusuna, ilacı tanımı ile başlamak gerekir; İlaç, hastalıklardan korunmak ya da hastalıkları tedavi etmek hedefiyle kullanılan, bitkilerden, hayvanlardan doğal şekilde veya laboratuarlarda hazırlanma (sentetik) yöntemlerle ile elde edilen maddelere verilen isimdir.
İlaç uygulaması, hastalıkları önlemek, tanımak, tedavi etmek, ağrı ve benzeri semptomları azaltmak amacıyla yapılır. Hastaya kimyasal madde verme ve verilen bu maddelerin etkilerini ve yan etkilerini, ilaç etkileşimlerini bilme sorumluluğu çok önemli ve hassas bir konudur.
İlaçların Temel Kaynakları şunlardır:
- Doğal kaynaklar
- Mineraller
- Hayvansal kaynaklı
- Bitkisel kaynaklı
- Sentetik kaynaklar (laboratuvarda hazırlanmış)
İnsan vücudunda ilaç metabolizması 4 temel aşamada tamamlanır:
- Emilim (absorbsiyon)
- Taşınma (Transportasyon) (dağılım)
- Değişikliğe uğrama (parçalanma)
- Atılım (eliminasyon)
- Tedavi Edici Etkisi
- Lokal Etki
- İlaç İnteraksiyonları
- Selektif Etki
- İstenmeyen Etkisi
- Toksik Etkiler
- Allerjik Etkisi
- Genel (Sistemik) Etki
İlaçlar, aşağıdaki unsurlara bağlı olarak hastaya etki ederler:
- İlaçların Veriliş Yolu
- Vücut Ağırlığı
- Cinsiyet
- Çevre
- Psikolojik Durum
- Kişisel Özellik
- Var Olan Hastalıklar
- Dayanıklılık ve Alışkanlık
- Kültürel faktörler
- İlacın Konsantrasyonu
- İdame Tedavisi
- Maksimum Doz
- İlacın ters etkisi
- Genetik
Başlıca ilaç şekilleri şunlardır:
Kapsül: Ağızdan almak üzere hazırlanmış jelatin kapsüller olup, içinde pudra, sıvı yağ ya da jöle halinde madde bulunur.
Eliksir: Ağıdan almak üzere hazırlanmış, ilaç maddesi su, alkol, tatlandırıcı ve kokulandırıcı olan berrak bir sıvı içinde bulunur.
Ekstre: Bitkisel ya da hayvansal ilaçların yoğun bileşimidir. Yarı sıvı, sıvı ya da katı halde bulunabilir.
Gliserit: Dıştan kullanmak üzere hazırlanmış ve en az % 50 gliserin maddesi içeren ilaç solüsyonudur.
Liminent: Deriye uygulanmak için hazırlanmış, alkol, yağ ya da sabun içeren yumuşatıcı ilaca denir..
Losyon: Deriyi korumak için dıştan sürülmek hazırlanmış sıvı süspansiyondur.
Merhem (oilment): Dıştan kullanılmak için hazırlanmış, genellikle bir ya da birkaç ilaç maddesi içeren yarı katı halde ilaçtır.
Paste (yakı): Merheme göre daha katı, deriden çok daha yavaş emilen ilaçtır.
Solüsyon (eriyik): Ağızdan, parenteral ya da yerel kullanım için hazırlanmış olup su içinde bir ya da daha fazla ilaç maddesi eritilmiştir.
Süpozituvar (fitil): Rektum, vagina gibi boşluklara yerleştirilmek üzere jelatin maddesi ile kaplanmış, mermi şeklinde ilaçtır. Vücut ısısında kolayca erir.
Süspansiyon: Bir sıvı ortamda asılı kalmış, erimiş, çok küçük katı ilaç parçacıkları içeren ve genellikle ağızdan alınmak üzere hazırlanmış ilaçlardır. Beklediğinde katı partiküller şişenin dibine çökeceğinden kullanılmadan önce çalkalanması gerekir. Bu tip ilaçlar hiçbir şekilde damar içine kullanılmaz.
Şurup: İlaç maddesi, yoğun şekerli su solüsyon içinde eritilmiştir. Kokulandırıcı da içerebilir.
Tablet: Sıkıştırılarak sert, disk ya da silindir haline getirilmiş pudra halindeki ilaç maddesidir. İçine yapıştırıcı, çözücü, yağlayıcı ve dolgu maddeleri konmuştur.
Enterik kılıflı tabletler: Mide içinde çözülmeyen madde ile kaplanmış tabletler olup, ilaç maddesi bağırsak sisteminde çözünür.
Tentür: İlaç maddesinin yalnızca alkol ya da su alkol karışımı içindeki solüsyondur.
Pastil: Yassı, yuvarlak şekilde ilaç olup kokulandırıcı ve yapıştırıcı katılmıştır. Emilme sırasında ağız içinde çözünerek ilaç maddesi açığa çıkar
Toz (pudra): Toz haline getirilmiş katı şeklideki ilaçtır.
Draje: İçerisindeki ilaç maddesi acı olduğu için üzeri renkli ve tatlandırılmış tabaka ile kaplı ilaçtır.
Kaşe: iç içe geçirilmiş nişasta yapısında ilinde ilaç maddesi olan iki kapakçıktan meydana gelmiş ilaç şekli
Granül: Etkili madde kristalleri birbirine yapışmış, su içinde eritilerek içilen ilaç şeklidir.
Effervesant Tablet: Su içine atıldığında eriyen ve karbondioksit gazı çıkaran ilaç şeklidir.
Damla: Etkili maddesi çözelti ya da süspansiyon olan koyu renk şişelerde saklanan ilaç şeklidir.
Sprey: Genellikle solumun yolu için kullanılan püskürtme şeklindeki ilaçlardır.
Ampül: Steril olarak hazırlanmış, tek dozluk cam ampüllerdir.
Flakon: Tek ya da birkaç dozluk ilacı içeren, bazen bir sulandırıcı ampülün olduğu toz ya da sıvı şekilde ilaçlardır.
Damar içi eriyikler: İlaçın doğrudan damar içine verildiği şişelerde, dozları 100-1000 cc arasında değişen eriyikleridir.