Demir eksikliği anemisi, eritrosit yapımı için gerekli demirin yetersiz alımı ya da fazla kaybı sonucu ortaya çıkar. Hemşirelik bakımı için hastalığı tanımak gerekir. Dolaşımdaki eritrosit miktarının ve hemoglobin konsantrasyonunun veya her ikisinin de normalden düşük olması, dolayısıyla dokulara giden oksijen miktarının azalması durumu anemi olarak tanımlanır.
Tüm anemi tiplerinin içinde en yaygın olanıdır. Tüm dünyada insidansı oldukça yüksektir ve 500 milyon kadar demir eksikliği anemisi olan hasta olduğu bildirilmektedir.
Demir eritrosit yapımı için elzem bir elementtir. Oksijenin taşınmasında görev alan hemoglobinin ana molekülü olan “hem” sentezinin olabilmesi için demir gereklidir.
Besinlerle alınan demir, ince barsaktan emilerek kana geçer ve plazmadaki bir globulin olan transferin ile birleşerek, hemoglobin sentezinde kullanılmak üzere kemik iliğine gelir. Demirin yetersiz olması durumunda kemik iliğinde üretilen eritrositlerin hemoglobin konsantrasyonları yetersiz olur ve eritrositler hipokromik ve mikrositik hale gelirler.
Demir Eksikliği Anemisi Nedenleri
Demir eksikliği anemisi için major risk faktörü yetersiz beslenme ve yetersiz demir alımıdır (1 mg/gün’den az). Demir, B12 ve folik asit içeren et ve taze sebzelerin yeterince tüketilmemesi, bebeklerin sadece süt ile beslenmesi önemli nedenler arasındadır.
Menstürasyon ve laktasyon dönemindeki kadınlarda, gebelerde, adolesanlarda, bebeklerde ve çocuklarda demir gereksinimi daha fazladır. Yetişkinlerde ve yaşlılarda kronik kanamalara bağlı (peptik ülser kanaması, özefagus varisleri, hemoroidler, kanser) demir eksikliği anemisi görülebilir. Düşük sosyoekonomik durum, demir eksikliği anemisinin gelişiminde önemli bir faktördür.
Demir Eksikliği Anemisi Belirtileri
Demir eksikliği anemisi erken dönemde asemptomatiktir. İlerlemiş olgularda aneminin genel bulguları olan yorgunluk, efor dispnesi, çarpıntı, baş dönmesi, soğuğa karşı dayanıksızlık ve iştahsızlık görülür. Kronik demir eksikliğinde ise, stomatit, disfaji, papiller atrofiye bağlı dilde kayganlaşma, kırmızı renk ve yanma olur. Tırnaklarda ve saçlarda kırılma, kaşık tırnak görünümü, ağız kenarlarında yaralar ortaya çıkar. Hastanın hemoglobin değeri 3,6 g/100 ml.’ye, eritrosit sayısı 3 milyon/100 mm3’e kadar düşebilir.
Demir Eksikliği Anemisi Tanısı
Tanı için hastanın kandaki hemoglobin ve hemotokrit değerlerine, serum demir bağlama kapasitesine, serum ferritin değerine ve periferik yayma ile eritrositlerin morfolojisine bakılır. Gaitada gizli kan araştırılır. Demir eksikliği anemisinin tedavisi, altta yatan nedenin düzeltilmesini ve eksik olan demirin replasmanını içerir. Hastaya demirden zengin gıdalar, oral veya parenteral demir preparatları verilir.
Demir Eksikliği Anemisi Hemşirelik Bakım Planları
Hemşirelik Tanısı: Aktivite intolerans
Nedenleri: Düşük hemoglobin, dokuların yetersiz oksijenlenmesi, dispne halsizlik
Beklenen sonuçlar: Hasta, yorgunluk ve dispne olmadan günlük yaşam aktivitelerini sürdürebilir.
Hemşirelik Girişimleri:
- Hastanın öncelikli görev ve aktivitelerini belirleyerek, hasta ve ailesi ile birlikte günlük aktivite ve dinlenme çalışmalarının yerine getirilmesi için hemşire ve-veya aile üyelerinin yardımını sağlamak
- Aktivitelerden önce ve sonra yaşam bulgularını izlemek
- Göğüs ağrısı, nefes darlığı, baş dönmesi, palpitasyon, taşikardi (4 dakika istirahat sonucunda geçmeyen), bradikardi, takipne ve kan basıncında düşme olması durumunda aktiviteyi azaltmak ve/veya sonlandırmak
- Sigara içmemesi konusunda hastaya bilgi vermek
Hemşirelik Tanısı: Kardiyak out putta azalma riski
Nedenleri: Düşük hemoglobin ve dokuların yetersiz oksijenlenmesi
Beklenen sonuçlar: Hastanın yaşam bulguları ve hemoglobin değerleri normal sınırlarda bulunur, dispne görülmez.
Hemşirelik Girişimleri:
- Siyanoz (özellikle dudak ve tırnaklarda), solukluk ve ödem takibi yapmak
- İstemde belirtildiği şekilde oral veya parenteral demir preparatları uygulamak
- Hastanın hemoglobin değerlerini takip etmek
- Hastaya etkin solunum ve relaksasyon teknikleri konusunda bilgiler vermek
Hemşirelik Tanısı: Beslenmede değişiklik-Beden gereksinimlerinden az beslenme
Nedenleri: Demir ve hayvansal proteinler bakımından yetersiz beslenme, bilgi eksikliği, iştahsızlık, stomatit,
Beklenen sonuçlar: Hasta gerekli besinleri alır, vücut ağırlığı, hemoglobi değerleri normal sınırlar içinde bulunur.
Hemşirelik Girişimleri:
- Yüksek protein, demir ve vitamin içeren, karaciğer, yumurta, pekmez, kuru üzüm, taze sebze ve meyveler gibi besinlerin tüketilmesi konusunda hasta ve aileye bilgi vermek ve teşvik etmek
- Hastanın beslenme alışkanlıklarını da göz önünde bulundurarak, diyetisyen, hasta ve aile ile birlikte |beslenme planı yapmak
- Hastanın sık sık ve az az yemesini (6 öğün /gün) sağlama
- Hastanın demir preparatlarin yemeklerle birlikte veya yemekten sonra almasını sağlamak
- Oral demir ilaçlarının dışkının rengini koyulaştıracağını açıklamak
- Gerekirse istemde belirtildiği şekilde parenteral demir preparatları uygulamak
Hemşirelik Tanısı: Doku bütünlüğünde bozulma(Oral Mukoza)
Nedenleri: Demir, protein ve vitamin yönünden yetersiz beslenme, glossit, stomatit ve ağız kenarlarında flassürler.
Beklenen sonuçlar: Oral mukoza membranının bütünlüğü sürdürülür ve hasta yeterli/gerekli besinleri alır.
Hemşirelik Girişimleri:
- Hastanın oral mukozasını, dil ve dudaklarının durumunu her gün izlemek
- Hastaya sık sık ağız bakımı vermek (özellikle yemeklerden sonra ve yatmadan önce)
- Yüksek protein ve vitamin içeren besinlerin küçük miktarlarda ve sık öğünlerle alınmasını sağlamak
HASTA AİLE EĞİTİMİ VE TABURCU PLANI
- Reçete edilen demir ilaçlarını düzenli olarak kullanması
- Sıvı demir preparatlarını kullanırken su veya portakal suyu ile sulandırması ve dişleri boyamaması için pipet kullanması
- Oral demir tabletlerini, portakal suyu, limonata gibi C vitamini içeren içeceklerle birlikte alması (demirin absorbsiyonunu arttırır)
- Demir tabletlerini yiyeceklerle birlikte almaması
- Oral demir preparatlarını süt ve antiasitlerle birlikte almaması (demirin absorbsiyonunu azaltır)
- Demir preparatlarının konstüpasyon, diyare ve bulantıya neden olabileceği ve dışkının rengini siyaha dönüştürebileceği Konstüpasyon için lifli gıdalar ve bol sıvı alması
- Özellikle yaşlı hastaların konstüpasyon riskine karşı daha fazla sıvı alması
- Tetrasiklin kullanan hastaların, tetrasiklini almadan en az 2 saat önce demir ilacını alacak şekilde ilaç saatlerini ayarlaması (demir tetrasiklinin absorsiyonunu azaltır)
- Yüksek protein, demir ve vitamin içeren, kırmızı et, karaciğer, yumurta, pekmez, kuru üzüm, taze sebze ve gibi besinleri tüketmesi
- Düzenli kilo takibi yapması konularında bilgilendirilir.